Faktolilengo lil: Kidipe ko kidipe rekordo pe Romane čačimata
17 May 2010
Ka septembriako 2008-to romano kidipe, o Europako Centro pe Romane Čačimata/ Hakaja (ECRC) cyrda o gindo e Europako Uniako thaj e politikane kerimatorenge pe manuškane hakajenge standartura vaš e romenge protekcijake. Kaj o Dujto Europako romano kidipe avel, kava faktonengo lil dikhel kozom si respektirime e principura ande Thema kotora katar e Europaki Unia (EU) thaj ande thema ando akseso ando EU de katar gadaja vrjama.
Violencia/zoripe mamuj e Roma: Ande kazusura kerde katar o ECRC, o Europako Kriso pe Manuškane Čačimata kerda konfirmacija kaj o them trubul te kerel rodipe thaj krisako proceso palal manuša - privatni vaj themeske, save kerde zoripe/violencia mamuj e roma. O Kriso zurjarda kava mesažo adno 2009-to thaj 2010-to ande kazusura ingjarde katar o ECRC mamuj e Croatia thaj e Bulgaria. Maj but katar e manuša save keren zoripe mamuj e Roma ando EU, ačhen bikrisome.
Katar o 2008-to, ande Češko Republika, Ungriko Them thaj e Italia anti-Romane zorimata/violencie sas seriosno thaj baro problemo; roma katar aver thema sas vi von afektirime. Ando Ungriko Them, o ECRC registrisarda em zalaga 45 reportura pe zorime atake mamuj e Roma thaj vi 9 merimata save astarde te len than katar o 2008-to. ECRC-sko reporto phenel kaj sade/numa ekh došalo kerimatori sas arakhado ži agive (kerel pes leske apelacia). Ande Češko Republika em zalaga 7 atake mamuj e Roma sas reportirime, maj but lendar sas kerde Molotove kokteilenca, thaj bižanglo nomero maršura save resade sar anti-Romane atake. Ande ekh katar e atake, ekh duje brešengi cikni čhoru sas te merel dukhendar katar e jagake bombe. Mediake reportura indikirin kaj došale kerimatorja sas arakhade sade/numa ande duj atake. Ando novembro 2009-to, te phiras palal o zoripe/violencia mamuj e roma ande Italia, mafia kerdi katar 200-300 žene, kerda ataka thaj phagla e romenge khera ande Alba Adriatica. Ando aprilo 2009-to, YouTube visitorja šaj dikhenas sar ekh grupa šingale/policía katar e Slovakia keren doš šove terne romane čhavenge, save sas ando phandipe. Ando juno 2009-to ande Opruni Irlandia (UK) ekhe grupake romane familienge sas lenge kerde serie zorime atake ande lenge khera ando Belfast; e khangeri ande savi von rode žutipe sas vi voi atakuime. Ande Turkia, paše ekh milja žene atakuisarde romane malave turjal e Manisa Selendi ando januaro 2010-to. E mafia phagla thaj phabarda e khera, care thaj vordonura e romenge thaj cipisarda sloganura: “Ame ni mangas roma ande Seleni”. Sar resultati, 74 roma našle katar o foro.
Barjardo aktiviteto e ekstremime politikane partienge, politikanenge thaj šingalenge: Katar o 2008-to, ande but EU thema extremime polikane partie thaj politikane manuša zurjarde piri anti-romani ritorika thaj kerimata thaj kerde klimato ande savo čačimatonengo phagipe ačhel bikrisome.
Ando Ungriko Them, e Magyar Garda, ekh paramilitarime organizacia savja si la rasistime agenda, žal maj angle ande pire aktivitetura thaj kerel buki, dako sas phandi ando 2009-to ekhe decisiasa katar o Baro Kriso. Ande gadava breš, e Jobbik, ekh ekstremime partia anti-romane programasa, la štar thana ande elekcie e Europake Parlamentoske. Ande Italia o governmento ni ačada te vakjarel mamuj e roma, te zurjarel e publikako gindo mamuj e roma thaj sintura, ži kana zurjarelas emergenciaki situacia mamuj e roma thaj meškisalo agresiasa te del palal/kerel evikcie e romenge katar lenge khera thaj te čhol len ekhe kupate ande kontrolime kampura: gasave evikcie maj but ačhhile ando 2010-to. Ande Slovakia ando 2010-to e ekstremime Ludova strana Nase Slovensko (Manušengi partia Amari Slovakia) sas but aktiv karing e ritorika mamuj e roma, konkretno karing o “Romano doškeripe/criminaliteto”. Ando novembro 2008-to e Češko Bukjarnengi Partia (DS) kerda mitingo ando Litvinov panžšele Neo-nažisenenca thaj mangla te kerel marcho ande ekh romani malava maj anglal te avel ačhadi katar e policía/šingale palal violenciake konfrontacie. Ando februaro 2010-to e Romaniako Avruno Ministero vorbisarda publikane kaj e romengo doškeripe si ande lengo geno. Media reportirisarda kaj o Presidento Traian Basescu inkjarda palal o Ministero thaj phenda kaj e Romania si la kaljardo imažo maškar sa e thema kerdo katar e Roma save žan te mangen pe “sako ekh rig e dromeski”.
Aksesosko bidipe po sastipe thaj socialno asistencia: Diskriminacia ando akseso ži ko sastipe thaj socialno asistencia ačhel bariera savi blokiril o akseso e romengo ži ka kala servisura ande but Thema ando EU. Ande duj decisie kerde anodo 2009-to, e Europako Komiteto pe Socialne Čačimata arakhada e Bulgaria te phagel e Europaki Socialno Harta kaj ni inkjarda pe piri vorba te del garantía kaj e romen si len lačho akseso ži ka sistema po sastipe thaj socialno asistencia. O governmento da postivno pučiripe/respondo kaj kerda nevimata ando zakono pe socialno asistencia te eliminiril vrjamaki limitacia pe gasavi asistencia. Ando Kosovo, plumbaki contaminacia sas ando kampo-kher pe romane andrune thodinde manuša (IDPs) ande Upruni Mitrovica, savi si gindi te avel ekh katar em e bare medikane krize ando regiono. Date si bari maškarthemutni thaj EU atentia pe situacia, e roma važe train ando kampo de katar 10 breš, biprotektirime katar e plumbaki contaminacia, savi kerda but mudaripe.
Zorimaski sterilizacia e romane romnjange ni ačhavel: Ando Ungriko Them, o ERRC dokumntirisarda sporadime kazusura, katar save em o sigo si katar o 2008-to. Češke kazusura, em sigo kerdo ando 2008-to, sas reportirime thaj maj but katar 20 neve ašugjaren rodipe, savo te kerdol pes katar e regionalne sastimaske autoritetura. Ando 2009-to o Češko governmento da piro ertisaripe karing e kurbanura/viktimura kadale prakticiake thaj o governmento ando Ungriko Them da compensacia ekhe kurbanosko/victimoske. O governemnto ande Slovakia ni kerda nisave padmada te adresiril gadava problemo thaj ni e governmentura ande Češko republika thaj Slovakia adoptirisarde akhjardo plano te den conpensacia sa e kurbanonen/viktimen. Reforma ando sastipmasko zakono trubul te kerdol pes ando Ungriko Them te del garantia kaj informcia si dindi palal o konsento pe sterilizacia.
Sistematikani segregacia e romene čhavenge ande školje ni ačhavel: O Europako Kriso pe Manuškane Čačimata pale phenda kaj e segregacia e romane čhavenge (ande školje vaš čhavenge invalidura thaj školje ulavde katar e gaženge vaj sade romane klasura ande školje) si bizakonoski diskriminacia. Ando marto 2010-to, e Bari Kamara (chambero) e Europaki Krisoski pe Manuškane Čačimata mothoda pi posizia ando kazuso Oršuš thaj Aver mamuj Croatia kaj e segregacia e romane čhavenge ande ulavde klasura bazirime demek pe čhibako bižanglipe si bizakoneski diskriminacia. Dako o Kriso kerda bidogindone trin decisie katar o 2007-to, e sikavimaski segregacia e romane čhavenge si sistematikani ande but thema ande Europaki Unia: Bulgaria, Češko Republika, Grecia, Ungriko Them, Romania thaj Slovakia, segregaciake raportortonenca ande Opruni Irlandia (UK), Portugalia thaj Espania. Ande sasti Europaki Unia, romane čhave resaven školja maj cikne suksesosa katar pire gažikane školjake amala.
O pučiripe/responso e themenge kotor katar e EU ni sas totalno adekuatno: Ande Češko Republika, o governamento phenda kaj si gasavo problemo, ama lesko plano-kerimata si bi vrjamake limitosa thaj targetosa, thaj gadaleske našti lačharel o problemo. Ande Bulgaria si suksesoske integraciake proektura, ama maj but katar deš breš von ni sas kotor katar e governmntoske progmrame. Ande Slovakia, o Premiero da gindo maj bare segregaciake e romenge - te sikjon ande internatura thaj kava, vov phenel, si lačhi politika.
Durestebičhaldi thaneski segrecia dukhavel e romen: Ekh reporto katar o 2009-to breš e Agenciako vaš Fundamentime Čačimata karing e EU, arakhada kaj “e segregacia si evidento ande but thema kotor katar e EU, sar e Bulgaria, e Romania, e Češko Republika, Grecia, Espania, Francia, Kipro, Ungriko Them, Italia, Litva, Polša, Portugalia, Romania, Slovenia thaj Slovakia, khaj drom sar resultato katar e governentoske politike”. Ande Italia, o thodipe e romenge thaj e sintonenge ande “nomadonenge kampura” žal maj angle oficialnone politikasa te kerel segregacia e romenge thaj e sintonenge katar e majorime italiano populacia. Roma save bešen ande segregirime rajonura maj lokeste šaj achen kurbanura ande rasistutne atakake.
Evikcie bi alternativime akomodaciasa phagel o manuškano čačimatonengo zakono: Ando februaro 2010-to, o Europako Komiteto pe Socialne Čačimata arakhada e Francia ando phagipe e Europake Socialnone Hartake kašte lake praktikake te kerel evikcie e phirutnenge thaj aver phagimata e čačimatonenge po kheripe. Katar o 2008-to, romenge evikcie save phagle o maškarthemutno zakono ni ačhade te len tan ande Bulgaria, Italia, Macedonia, Serbia thaj Slovakia. E Italia sas but aktivime ande 20 evikcie e romenge ando Milano ando 2010-to.
O Europako Romano Čačimatotnego Centro kerel apelo karing e institucie ande EU thaj karing e thema kotor katar e EU te astaren te keren buki pe legislaciaki thaj politikaki implentacia thaj te resen progresivno zi ka respekto e čačimatonenge thaj ekualiteto e romenge.
Maj bute informaciake roden:
Rob Kushen, ECRČ-sko directoro, rob.kushen@errc.org. +1.917.747.3285
Ostalinda Maya, Koordinatoro pe žuvlikane čačimata thaj ekualiteto, ostalinda.maya@errc.org +36.30.500.1959
Sinan Gokcen, ECRČ-sko mediako oficero, sinan.gokcen@errc.org, +36.30.500.1324
