Konvencia pala e manušikane čačimata, bazične slobode thaj lengo arakhipen/protekcia
15 August 2001
Romani language version of substantive provisions of the European Convention on Human Rights and Fundamental Freedoms
Kerdino ande foro Rome, 4-to novembri 1950. berš
E thema save die signatura/somnato telal kadi konvencia, sar membrura pala e Europako khetanipen,
Ande relacia pala e univerzalno deklaracia vaš e manušenge čačimata savo o generalno kongreso jekhethaneske naciengo trada oficielno avri ando 10-to decembri 1948 berš;
Gindosa kaj kadale deklaracia si sar reslipen te garantuil e čačimata save si andre ramome;
Gindosa kaj si e Europake kongresosko reslipen/ciljo te kerelpe so majbaro khetanipen maškar leske membrura te buvljarelpe thaj arakhenpe e bazične čačimata thaj slobode sar jekh katar e droma pe savo trubul te džalpe;
E Europako kongreso vadži jekh drom/inke jekhvar phenda kaj si e manušeski sloboda baza pala e saste lumaki čačimata thaj paća ande sasti luma thaj kaj kava majlačhe šaj te realizuilpe maškar e politikaki demokratia, pe jekh rig, thaj pe dujto rig kava šaj te realizuilpe te sa e manušen si gindo kaj trubun te respektuinpe e manušenge čačimata;
Kamipasa te sar e Europake themeske governura saven si jekh gindipen thaj jekh politikaki tradicia, idealura, slobode thaj čačimata keren khatane jekh akcia te realizuin e čačimata save si ramome ande univerzalno deklaracia,
Khetane kerde kadale kotora:
JEKTO ŠERUTNO KOTOR
Kotor 1
E thema save kerde kadi konvencija garantuin svakonese čačimata thaj slobode save si ramosarde/skrinisarde ando jekto kotor kadale konvencijako.
Kotor 2
1. Čačipen po trajo/dživdipen si svakone manušes thaj godo si protektuime zakonosa. Khonik khanikas či tromal te mudarel numaj o krisi šaj anel decizji pala e manušesko mudaripen te o manuš kerda baro došalipen.
2. Te o manuš arakhel pes thaj te maudarda avere manuše godolese/vaš odi kaj aver manuš kamla te mudarel les godo či lel pe kontra o čačipen/zakono.
a) Varesavo mudaripen či lelpe kontra o zakono te sas kerdino te arakhelpe/protektuilpe varesavo manuš katar o dukhavipen;
b) Či lel pe’ kontra o zakono/čačipen kana o šngalo/policiako manuš šuvel došale manuše ando phanglipen;
c) Či lel pe kontra o zakono/čačipen te e policia/šngale keren aktivitetuta kontra e violencia.
Kotor 3
Khonik khanikas či tromal te dukhavel.
Kotor 4
1. O manuš manuše či tromal te kinel thaj bikinel.
2. Khonik khanikas či tromal te tradel te kerel varesavi butji savi o manuš či kamel.
3. Tradipen po butjartipe naj:
a) e butji savi o manuš kerel kana si an phanglipe savi si an relacija pala o kotor
5. an kadi konvencija;
b) e butji kana o manuš džal an armija/katenija vol kana kerel varesavi aver butji andothan te či kamel te džal an armija/katenija;
c) e butji savi o manuš kerel kana si ando them varesavi bari kriza;
d) e butji savi si kotor katar e manušeski civilno obligacija.
Kotor 5
1. Svakones si čačipen pe sloboda thaj te arakhel/protektuil piro manušipen. Khonik khanikastar či tromal te lel leski sloboda numaj te:
a) o krisi anel decizji kaj si o manuš bango atunči/atoska o manuš šaj džal ando phanglipe;
b) te si o manuš phanglino godolese kaj či kerda vareso so sas leski obligacija an relacija pala e themesko čačipen;
c) te si o manuš phanglino godolese kaj o krisi trubul te krisil kontra leste;
d) te šuvelpe an phanglipe varesavo manuš saves naj deš-ohto berš savo kerda varesavi doš thaj o krisi kamel te šuvel/thol les an varesavi specijalno institucija pala e terne manuša;
e) te si o manuš phanglino godolese kaj si nasvalo thaj godo nasvalipe šaj te džal vi pe aver manuša, te si o manuš dilo, te si alkoholiko, te o manuš phirel dromenca thaj te naj les kher;
f) te na delpe varesave manušese šaipen te del ando varesavo them, vol te e policia kerel varesave aktivitetura ande direkcija te kerel varesave manušeski deportacija vol extradicia.
2. Svako ko si šuvdino/thodino ando phanglipe ka avel informišime, ka phenelpe lese, pe čhib savi hatjarel sostar si šuvdino ando phanglipen.
3. Svako ko si šuvdino/thodino ando phanglipen ande relacija pala o kotor 1/c ka avel so majsigo bičhaldino ka krisari vol varesavo aver oficielno manuš saves si oficielno šaipen te krisarel. E došale manušeske ka krisilpe an na-lungo vrama/periodo thaj te na avel bango ka avel muklino pe sloboda. Kana o došalo manuš mukelpe pe sloboda trubul les garancija kaj ka avel/irilpe po krisipen.
4. Svakone manušes savo si tradino ando phanglipen si čačipen te oficielno džanel sostar si šuvdino ando phanglipen thaj te arakhelpe kaj naj bango, trubul te mukelpe andar o phanglipen.
5. Svakone manušes savo si šuvdino ano phanglipen bi-došalipasko/bi-bangipasko si čačipen te rodel katar o krisi kompenzacia.
Kotor 6
1. Svakones si šaipen kana anelpe decizja pala leske civilne čačipena thaj obligacije, vol te vareko tradel les po krisi, te rodel oficijelno krisipe. O krisipe šaj kerelpe oficijelno vol šaj kerelpe prohibicija te na aven e žurnalistura te si godo an themesko intereso, te godo rumul o morali, te si godo an intereso pala e manuša savenge krisilpe saven naj deš-ohto berš, te si godo an intereso pala e manuša te keren pe protekcija pala lengo trajo.
2. Svako ko si tradino po krisi ka avel užo dzi kaj o krisi či arakhel leski doš.
3. Svakones ko si tradino po krisi si kadala čačipena:
a) te so maj sigo džanel sostar si tradino an phanglipe thaj godo trubul te phenel pe’ lese pe čib savi hatjarel;
b) te si les vrama te kerel piri protekcija anglal o krisi;
c) te kerel protekcija anglal o krisi vol korkore vol perdal piro reprezentanto volte naj les love te o krisi arakhel lese varekas ko ka kerel leske protekcija;
d) te pučel oficijelno anglal o krisi e manušen save džanen so si lesko bangipe vol te kerel kade te vareko aver oficijelno anglal o krisi pučel e manušen so si lesko bangipe. Pe aver rig o krisi trubul te pučel oficijelno vi e manušen save džanen kaj o manuš saveske krisarelpe naj bango;
e) te o manuš saveske krisilpe či hatjarel e čhib pe savo kerelpe krisipen kontra leste o krisi trubul te arakhel lese e manuše savo ka kerel leske translacija pe čhib savi vov hatjarel.
Kotor 7
1. Khonik našti avel bango te kerda varesavo bangipe ande vrama kana godo oficijelno naj sas bangipe ni po raštrako/themesko čačipen ni po maškarthemutno čačipen. Pe aver rig o krisi našti vazdel majbari doš e manušeske deso so godo o čačipen phenda ande vrama kana si o bangipe kerdino.
2. Kava so si skrinisardo an kotor 7/1 či trubul te lelpe nasul. Te o manuš kerda vaesavo nasulipe savo si kontra o manušipe vov ka avel tradino po krisi.
Kotor 8
1. Svakones si čačipen po familijako thaj privatno trajo, thaj khonik khan ikaske lila či tromal te ginavel.
2. E šerutne institucije či troman te phagaven kadale čačimata, save si ramome ando paragrafo 1. kadale kotoresko. Kadale čačimata šaj phagavenpe numaj te si goda ande themesko intereso.
Kotor 9
1. Svakones si čačipen te slobodo gindil, thaj te sikavel piri patjiv/religia. Kava čačipen del šaipen vi te lel pe (pharuvel pe’) aver patjiv. O manuš šaj vol korkore vol khetane averenca, oficijelno vol privatno ten kerel piri patjiv.
2. Svakones si sloboda te alosarel e religija savi kamel thaj e prohibicia pala e religija šaj keren numaj e themeske čačipake institucie an relacia pala o zakono te protektuinpe e themeske interesura, o sastipen o morali vol te prtektuinpe e čačimata thaj e slobode averenge manušenge.
Kotor 10
1. Svakones si čačipen po slobodno vakaripen. Svakones si čačipen pe piro gindipen. Svakones si čačipen pe piro gindipen.
2. Sar kadale slobode cirden pala peste vi varesave responsabilitetura e themeske institucie ka keren vi varesave limitura ande relacia pala o zakono thaj save si ando intereso pala e nacia, pala o teritorialno integriteto, save si kontra o kriminalo, pala e moralno thaj sastipaski protekcia, te protektuiilpe e manušengo respekto, te protektuinpe varesave intimne/garudine informacie, te protektuilpe o krisi thaj lesko respekto.
Kotor 11
1. Svakones manušes si čačipen te khetanilpe avere manušenca thaj vi te kerel o sindikato vol te avel e sindikatosko mambro thaj kade te protektuil pire interesura.
2. Pala kadala čačimata ka kerenpe cikne limitura save si ande zakonengero fremo thaj save si ando nacionalno intereso, save si kontra o kriminalo, te protektuilpe e manušengo sastipen thaj o morali, te protektuinpe e čačimata thaj e slobode averenge manušenge. Kadale kotoresa či kerelpe limito te e manuša save butjaren ande oficielne institucie sar policia, armia/katona keren godo ando fremo pire butjako.
Kotor 12
E džuvlja thaj murša saven si berš pala o prandipen šaj prandipe thaj šaj keren piri familija an ralacija pala e themeske zakonura thaj čačimata.
Kotor 13
Svakonese kaske si phagarde e čačimata thaj e slobode ande relacia pala kadi konvencia si šaipen po jurisdikano drabo anglal e nacionalne institucie bi diferenciako ko phagarda e manušeske čačimata, dal si godo manuš kaj kerel oficielno themeski butji vol na.
Kotor 14
Čačipen pe slobode save si ramome ande kadi konvencia si svakones bi diferenciako dal si o manuš murš vol džuvlji, bi diferenciako pe rasa, po kolori/farba, pe čhib, pe religia, politikako vol aver gindipen, nacionalno vol socialno statuso, konekcia varesave nacional-minoritetosa, si o manuš barvalo vol na, kaj si biandino vol aver statuso.
Kotor 15
1. Kana si varesavo maripen vol aver baro bilačhipen pala e nacia o them, leske oficielne institucie šaj keren vi aktivitetura save naj an relacija kadale konvenciasa. Kava phagaripen e konvenciako kerelpe numaj kana si varesavi importantno situacia numaj vi atoska o phagaripen trubul te avel ande relacija e maškathemune čačimatenca.
2. O angluno paragrafo kadale konvenciako či del šaipen te na respektuilpe kotor 2. kadale konvenciako, numaj te varesavo manuš avel mudardino ando maripen vol te si kerdino vareso ande relacia pala o kotor 3,4(paragrafo 1.) thaj kotor 7.
3. Svako them savo dija piri signatura telal kadi konvencija šaj lel pire čačimata te cirdelpe pe rig numaj kadalestar trubul te informišil e general sekretare Europake kongresoske thaj te phenal save aktivitetura ka kerel thaj sostar. O them majpalal informišil e Europake kongreso kana ka ačhavel kadale aktivitetura thaj kana ka lenpe palal e konvenciake kotora.
Kotor 16
Či jekh paragrafo andar e kotora 10, 11, 14 či tromal te hatjarelpe kade te e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencia či den e duralutne manušenge, save naj andar godo them, te keren politikake aktivitetura ande godo them.
Kotor 17
Khanči ande kadi konvencija či tromal te hatjarelpe kade te varesave themen, gruponen vol manušen si čačipen te keren varesave aktivitetura save džan ande direkcija te phagaren varesave slobode, vol te keren prohibicija pala varesave slobode majbut deso si godo ramosardino ande kadi konvencia.
Kotor 18
Limito pala varesave čačimata thaj slobode save si ramosardine ande kadi konvencia či ka hatjarenpe nasul/bilačhe thaj či troman te lenpe ande direkcija savi naj ando fremo kadale konvenciako.
