Konkluzie/phanglipa: Personale Dokumentura Thaj Problemura Pala Astaripe Fundamentale Chachipengo/Xakajengo Mashkar Rroma Ande Purani Jugoslavia

29 October 2003

Romani-language translation of conclusions of an ERRC workshop on "Personal Documents and Access to Fundamental Rights", Igalo, Montenegro, September 6-8, 2002
 

Workshopo Ando Igalo, Montenegro, Septembri 6-8, 2002-to bersh¹

Katar 6-to dzi kaj 8-to Sep-tembri po 2002-to bersh, Europako Rromano centro vash Rromane xakaja (ERRC) kerda workshopo ando Igalo, Montenegro ande rela-cia pala personale dokumentura e Rromenge thaj problemura te astaren pes fundamentale xakaja mashkar e Rroma ande purani Jugoslavia. O work-shopo khetanisarda e manushen save keren buti ande oficiale institucie andar purani Jugoslavia, rromane aktivisturen sar vi mashkar governoske organizacie thaj eksperturen, te vorbin/vakaren/keren diskusia pala problemura sar: bithemutnipe mashkar e Rroma andar purani Jugoslavia, proble-mura te astaren pes personale lila/dokumentura save trubun jekh manushe te astarel pire funda-mentale chachipa/xakaja. Sherutni golo (areslipe) e kidimasko te vazdel pes o problemo pala doku-mentacia sar vi strategia te kava pharuvel pes.

Maj baro problemo te e Rroma astaren funda-mentale chachipa/xakaja ande thema save sesa kotor katar purani Jugoslavia sasa problemo pala bazikane lila/dokumentura sar: biandimasko lil, personale iden-titetoske lila, lila pala beshimasko than, e lila ande relacia pala (ande maj but kazura) sastipaski protek-cia, prandimasko lil, butjarimasko lil, mulipasko lil, pasporto, lil pala manusha save nashle andar piro than (IDP) nashalde manushenge registraciake lila thaj ande ekstreme kazura problemo pala themutnipe ande thema kaj o manush biandilo. Ande but kazura kava problemo kerda sar rezultato te but Rroma aven bi themesko.

O problemo pala dokumentura shaj keren vi maj bare problemura kade kaj jekh lil save e manushe naj kerel maj dur te na avel les vi aver lila save si ande konekcia maj anglune lilesa. Ande varesave ekstreme kazura e chhavre saves naj biandimasko lil maj dur nashti astarel pire bazikane chachipa sar: akseso pala sastipaski protekcia, shaipe pala slobodo phiripe (vi shaipe te dzas andar tiro them), nashaipe te des tiro glaso pe politikane alosaripa, ekskluzia katar shaipe te o them del tut kher sar manushese andar socialo slabo grupa, nashaipe te avel tut akseso pala aver chachipa thaj servisura vasne/importante pala bazikano manushikano digniteto. Sa kala proble-mura si numaj dikhinde (maj anglal katar na-gover-noske organizacie) vaj naj kerdino varesavo sistemati kano drom sar te kadala problemura phagaven pes ande thema save si kerdine katar purani Jugoslavia.

Godolese/vash odi o ERRC kerda workshop ando Igalo areslimasa:

• te del zor pala komunikacia ande thema katar purani Jugoslavia, te phagavel bithemutnipe e Rromengo ande thema kaj si;
• te den shaipe pala adekvato kompenzacia e Rro-menge save si bi themesko godolese kaj si kerdine neve zakonura thaj praksa pala themutnipe (citizenship) - adoptuime katar thema save si sukse-sora purane Jugoslaviaki.

Te zurarel pes e dokumentacia, te keren pes e dis-kusie pala thaj akcie ande relacia pala problemura e Rromengi po drom te arakhen pes vasne lila/doku-mentura sar: biandimasko lil, personalo/identitetoski karta.

Lethanara/participantura po workshopo sesa:

• ERRC-eske butjarne thaj lenge konsultantura;
• Rromane aktivistura katar sa thema save si suk-sesora katar purani Jugoslavia;
• Aver manusha katar civilo societato thaj zurna-listura andar purani Jugoslavia;
• Governoske butjarne katar purani Jugoslavia;
• Butjarne andar Jekhethaneske Naciengo Ofiso ba-re Komesariatosko pala Manushikane chachipa/xakaja thaj Organizacia pala sekuritato thaj Ko-operacia ande Europa;
• Aktivistura katar Chehikani Republika save lie than po drom te nevljaren o Chehikano Dokumento andar 1992-to bersh (pala maj but informacie pe kadi tema, dikh: http://errc.org/publications/legal/cerd mar98.pdf);
• Manusha andar civilo societato katar Westo Europa (godolese kaj bithemutnipe mashkar Rroma andar Jugoslavia kerel reprekusie/konsekvence ande aver thema);
• Manusha andar civilo societato katar Baltik (kaj e rromen shaj avel gasave problemura);

Ekspertura/sikavne manusha pala bithemutnipe thaj mashkarthemutne zakoneske teme.

Konkluzie

E participantura/lethanara save sesa pe konfe-rencia lie sama thaj gindisarde pala but idea/droma sar rekomodacie thaj konkluzie save si bazirime pe lokale kondicie ande varesave thema andar purani Jugoslavia.

Generale rekomodacie intjaren ande peste:

• Thema save si sukcesora katar purani Jugoslavia save vadzi godo chi kerde trubun so maj sigo te keren ratifikacia Europake Konvenciako pala nacionaliteto;
• E manushen saven ses chache thaj efektive konek-cie e themesa savo si sukcesori andar purani Jugoslavia trubul te del pes themutnipe katar kodo nevo them e deklaraciasa ande relacia e Artiklosa 18 katar Europaki Konvencia Pala Nacionaliteto ando konteksto pala themeski sukcesia;
• Sa purane Jugoslaviake thema trubun, bi adzu-karimasko, te somnin thaj te ratifikuin mashkar-themutni Konvencia pala redukcia bithemutnipaski (dzi akana ni jekh them savo si sukcesori chi kerda godo);
• Thema save si sukcesora katar purani Jugoslavia save godo vadzi chi kerde trubun te somnin thaj te ratifikuin Mashkarthemutni Konvencia pala arakhipe/protekcia chachipengo pala sa migrantura save keren buti thaj vi membrurenge lenge familiange.

Sa thema andar purani Jugoslavia trubun te keren buti proaktivo te keren thaj te implementuin e strategia te agorin o bithemutnipe mashkar rroma pe kodola teritorie, sar vi te lokharen kriza savi si kerdini godolese kaj e rromen naj vazikane personale lila/dokumentura.

E participantura save sesa pe konferencia vazde mashkar peste te keren jekh akciaki faza dokumentacia thaj advokaturaki buti khetane jekhe workshoposa.

Maj but informacie pala kava problemo shaj ashunen te kamen kada kaj ka kontaktirin e butjarnen andar ERRC.

Endnotes:

1. Romani-language translation of conclusions on ERRC workshop on personal documents and access to fundamental rights, Igalo, Montenegro, September 6-8, 2002.