Arakhimasko konsenso vash e specialne trubujmata e minoritatengo: e sikavimata katar o Chapman v. UK
04 June 2004
Luke Clements
K-o 18to Januarjo, 1998to bersh, e Evropako Kriss vash e Manushenge Chachimata dine avri e decizia vash o Chapman v. UK kaso, thaj aver shtar phangle kasuria
Chapman v. UK si o palutno andar e serja vashnenge kasuria line katar e krissaria ando UK thaj Holandia
E facturia ando Chapman v. UK si but phralne kodolenge andar o angluno kaso savo e Evropako Kriss vash e Manushikane Chachimata pakiaja, kodo anavdo Buckley v. UK (1996)
E fakturia ande Varey v. UK sas phralne. Vi e manusha save ruje pes sas Roma thaj kinde thana kaj te parkin peske karavani. O than sas, orisar, tradicionalno usirime katar e Roma sar kampo thaj e rajesko thaj e rajuniako Varey mangipe vash e planifikaciaki permisia sas akceptuirime anglunes thaj pala kodo I decisia sas paruvdi katar jekh governosko ministro.
Ando UK, vareso so si specifichno e romenge si o phirimasko djivipen, thaj partikularno, I purani tradicia vash o djivipen ande karavani thaj aver phirimaske khera. I rajuni Chapman aba but phendias kaj avela virtualno imposibilo kaj e Roma te len permisia katar e autoriteturia te parkin peske karavani ande gava inke pe thana saven e Romen sas.
Ande Kriss phendias pes kaj 80 procenturia andar e gadje save mangle permisia te vazden khera pe thana save len sas aba line lan, thaj feri 20 procenturia andar e Romenge mangimata e permisiake te thon e karavani pe el thana saven len sas, sas akceptuime.
E rajuniako Buckley rovipen chi sas akceptuime ando 1996 to bersh soske e Kriss pakiaias ke e autoriteturia andar o UK chi sikade ke kerde bigogiarde butia. Von dine e rajuniake Buckley o shaipe te beshel pe aver than thaj e akcia save line protiv/mamuj lake chi sas but bilachi - sas te pokinel cira love. E rajuniako Chapman rovipen sas cira aver soske voj sas te pokinel maj but love thaj e autoriteturia chi dine lake shaipe te djal pe aver than.
I. Analiza
1.1 E madjoritatea E decisia vash o Chapman, kaj o madjoriteto sas 10:7, sas ke othe chi sas ushteadi e Evropaki Konvencia vash e Manushenge Chachipena. Kado si pasheder sar o Buckley v. UK (1996) (kaj o majority sas 6:3) thaj sikavel kaj o UK si les phareder buti te lel lache resultaturia pe kadala kasuria. Chaches, dinias avri andar e kriss o Varey, dji akana but probabilno si ke xasarenas o angluno kaso pe Romenge chachipena ko Strasbourg.
1.2 O paruvindos akceso kaj e minoritatenge chachimata Jekh but vashno kluchia savi dikhel po nivelo kaj e Evropake normi roden o respekto e minoritatengo sas stabilime. E madjoritatea pakiaje kaj von chi resle jekh kritichno gogiaverimasko nivelo sar si te phenel zorasa protiv/mamuj UK; e minoritatea pakial kaj von resle. Implichitno ande kado bixachiaripen si ke maj palal si but posibilno kaj kadala normi te aven sufichiento stabilime te mukhen e Kriss te phenel jekh protivno phenipen.
Èsecialno anda kado o krissipen si jekh ingiaripen maj palal e eksekuciako andar o UK. Dji kana chi kerela pes jekh baro lacharipen kaj e lokalno tratamento e Romengo ande avutne bersha, e Kriss si virtualno sigurno te arakhel protiv /mamuj UK - soske kasavo tratamento nashti avel maj dur.
1.3 De kana o akceptuimos e akcienge katar UK kaj sas dikhlo sar mamuj e generalne Evropake standarduria sas kasavi vashno problema, si but interesanto te keras analisa pe kodo sar e krissaria alosarde, dikhindos kaj lenge origini. Andar e deshuefta krissaria, pe desh shaj kerel pes deskripcia ke aven andar e Vest Evropake thema thaj efta aven andar e Est thaj Centralno Evropake thema.(vi I Turkia) E efta krissaria katar e Est thaj Centralno Evropake thema savore, ba jekh,
II. E legalne argumenturia e rajuniake Chapman
2.1 E krissaria e rajuniake Chapman rodine te keren duj butia. Jekhto von rodine te keren e Kriss te pakial ke e fakturia andar kado kaso si diferento katar kodola andar Buckley v UK (1996). Dujto von zorasa phende (o ERRC djutinias)
2.2 Thaj maj but, e krissaria rodine te keren klarifikacia pe varesave aspekturia katar I decizia e Krisseski ando 1996to bersh vash o Buckely. Vash kado but vashno sas o legalno puchipen kana e themeski akcia zorasa te mukil e karavana jekhe Romane manusheski sas po Kotor 8 - kaj garantuil o chahipen kaj privatno thaj familialno djivipen, kher thaj korespondenca - soske chi muklas lan te avel lan lako kher, vaj sas po Kotor 8 soske o maj buxlo thaj maj personalno problemo chi mukel te avel "privatno thaj familialno djivipen".
III E Krisseski posicia
3.1 Sar sas ramome maj anglal, e Kriss sas phagerdi ande peski decisia, feri savore pakiaje kaj o plano zorasa te mukis jekh karavana chi respektuisardias o Kotor 8 na feri soske sas o chahipen ko kher, soske othe kaj sas jekh kasht chi sas feri privatno thaj familialno djivipen, sas tradicionalno djivipen.
3.2 Kado si vashno soske e Kriss buxliardas o impakto e kasave mukimatengo, akceptuindos ke von materialno xamin pes e familako djivipenesa na feri e kheresa.
O praktichno vashnipen si phanglo katar o problemi pe sode vrama si te beshen pe thana.
E Kriss aba phendias maj anglal ke o chahipen ko "respekto e varekasko kher" te sikavela pes ande kasave kasuria, e karavana si te avel ingerdi ilegalno pe jekh than pe varesavi vriama (o chahipen chi existuil kaj e beshipena sas pe cira vriama). Sa jekh, pala e posicia e Krisseski kaj sas ko Chapman, e problema e "familiako djivipen" akana si ke savore mukimata si te aven protektuime katar o Kotor 8, soske e familiake phanglimata si independento katar e vriama e beshimatengo.
3.3 O dikhipen e majoritateako E madjoritatea e Krissesko pakiaje ke e materialne kondicie e rajuniake Chapman na-j diferento kodolenge andar o Buckley kaso.
O aver xachiaripen pe kado krissipen si ke e Romenge problemuria pakial pes ke si kontroversime thaj e Kriss chi kamel te lel akcia dji kana e themengi akcie si bilache.
Ande Kriss kado si phendo sar te mekhes e Themenge Membruria "jekh buxli dikhimaski marginea". (e Kriss del e Themes but zor te lel decizia)
3.4 E Kriss lias tradicionalno (sasti vriama) kadi posicia soske chi kamlias te lel decisia pe but sensitivno butia (kaj xamil kalifikime chachimata sar si o chachipen ke jekh privatno djivipen, ke slobodo phenipen vaj ande pacea te loshal e butiandar so si les).
Aba kado si klaro sar si limiti pe kado gandipen thaj akcentuime (zuriardo) ke so si maj baro phageripen, avela maj tikno o pisibiliteto gandimasko.
Decisie sar si te del permisia si kodoleske jekh kaj e Kriss si baro shajpe te del e themes baro shajpe te gandil. E Kriss si shajpe te avel maj cira lachi othe kaj del pes duma pe kasave problemi sar discriminacia pe relacia (phanglipen) e edukaciake provisii vaj, shaj, beshipen ande khera ande foruria.
3.5 But vashno, ando Chapman krissipen, e Kriss akceptuisardias ke kana jekh generalno akceptuime standardo eksistuil ande sasti Evropa vash e chachimata e minoritatengo, atunchi shaj mangel e UK te kerel pala kado. Pe kado phenel pes (ko para 93-94):
Othe shaj avel phendo ke si jekh arakhimasko mashkarthemutno konsenso mashkar e Thema save si ko Evropako Konsilio save keren prindjaripen pe specialne trubuimata e minoritatengo thaj pe obligacia te keren protekcia vash lengo sekuriteto, identiteto thaj djivimasko stilo,na feri protekcia vash e minoritatenge interesuria ba te inkiaren o kulturalno diversiteto e saste komunitateako.Sa jekh, e Kriss chi si lan bari pakiv pe kodo ke o konsenso si dosta konkretno anda kodo te lel sosko sikavipen ko phiravipen (sherutnipen) vaj standarduria save e Kontractuime Thema pakian ke si kamle ande savore situacie.
3.6 Ande vriama kana kadi evaluacia si depresivno, si but klaro ke e Kriss kerela preparacia te arakhel jekh diferento decizia pe kado kaso, kana kadala standarduria aresle dosta konkretno. Musaj te avel jekh vramiaki problema dji kana kado avela: o ushteavimos (ritmo) si sigeder. Ande neve masuri si thodine vashne rekomandacie katar e Evropako Konsilio,
3.7 Ande vriama kana e efta krissaria ando minoriteto chi kamle kado dikhipen, inke o madjoriteto akceptuisardas kodo ke o UK chi reslias lache resultaturia kana rodas te aresel peske themutne thaj mashkarthemutne obligacie thaj pe kado shaj kerel pes deskripcia sar "rovimasko":
E problema vash e determinacia anglal e Kriss ande kado kaso na-j ke akceptuil pes vaj na jekh generalno situacia, orisar rovimaski, ande Khetane Thagarimata (UK) ke KT so trubul te kerel pala o mashkarthemutno zakono, aba kodo limitime kana e partikularne kazoske kondicie sikaven jekh pahgeripen(ushteavipen) e chachimasko e rajuniako Chapman ke pesko kher pala o Kotor 8 katar i Konvencia. Kana kerdias jekh kasavi zurali deklaracia karing o bilacho tratamento e Romengo ando UK, e Kriss djanglas ke kadi situacia sas aba kritikime katar e Britaniake Krissaria.Sar misaliake, jekh baro krissari pakial kaj kodo sas "jekh bilacho gandipen vash o themutno gindipen."
3.8 Baro posibilno shajpen andar e avutne decizie si kodo ke, kana lelas pes e krisseski decizia po Chapman, e Kriss phendias palem peski decizia ande Thlimmenos v Greece (2000)
preparacia te dikhel e zurale ameajmata mashkar sar sas tratime e rajuni Chapman thaj o raj Iakovos Thlimmenos, arakhlias jekh ushteavipen( phageripen) ande o kaso katar i Grekia thaj ( dikhindos ke "dikhimaski marginea") chi jekh ushteavipen ande UK kaso.
3.9 Tipichno, e diskriminacia sas aba koncentruime pe governonge bilache resultaturia te tratin similarno manusha ande isto modo(felo). O Thlimmenos kaso sas pe jekh manush savo kerdias phandjmos soske chi kamlas te djal ande armia pe raligiake motivuria. Pala kodo aba nashtisailas ke resel kontabilo(manush savo kerel buti e lovenca) lilesa soske kerdas kado phandajpe. E Kriss phendias kaj kadi akcia chi reslias lache resultaturia soske chi kerdas dinstincia mashkar e manusha save kerde phandajmos soske bilache sas thaj kodola save kerde phandajmos pe religiosno motivuria.
Isto principio(gandipen) trubul te kerel pes aplikacia ande romengi situacia soske von phenen ke von ushteaven(phagaren)planoski kontrola pala lengo kulturalno djivipen, diferento avere manushendar save phageren(ushteaven) soske aver motivuria si len.
3.10 O bixachiardo minoriteto Soske kodola efta krissaria kerde preparacia te den krisseski decizia ke jekh ushteavipen (phageripen) sas kerdo kodo si but vashno soske kodko si sar o UK sas pasheder te xasarel ande kado kaso sar ande angluni Buckley decizia.
3.11 Ando Buckley krissipen, jekh partikularno zuralo bixachardo gandipesas phendo katar o francuzo krissari Pettiti, savo phendias mashkar aver:
O pharipen e instituciengo andar o Strasbourg kana keren indentifikacia pe kasave problemi si ke o kmalo xamipen thaj kidipen e zakonurengo administrativne (svako shaj avel akceptuime korkori) kerel, jekhto, totalno biposibilno andar jekhe Romengi familia te akharen pe kriss pala lengo beshipen, socialno djivipen thaj e chavorrengi integracia ande shkola, thaj dujto, ande diferente departamenturia katar o governo save keren buti po inkiaripen e foroski natura, po dromengo akceso, pe permisiengo mangipen, po dromesko sekuriteto thaj publichno sastipen, xacharel pes kaj e Buckely familia si astarde ande jekh "bilacho truj".
3.12 O minoriteto ando Chapman sa kadia phende ke chi kamen kodo phenipen ke chi sas jekh zuralo Evropako akceso kaj o tratamento e minoritatengo, thaj phende (kaj o 3to para pala lengo gandipen):
Si jekh arakhimasko konsenso mashkar e Thema Membruria katar e Evropako Konsilio save keren prindjaripen pe specialne trubuimata e minoritatengo thaj pe obligacia te keren protekcia vash lengo sekuriteto, identiteto thaj djivimasko stilo.
Kado konsenso prindjarel ke e protekcia vash e minoritatenge chachimata, sar e Roma, chi mangel feri e Kontraktime Thema te arakhen pes te praktikuin kodola politke save keren diskriminacia pe minoriteturia thaj inke, othe kaj trubul, von trebun te roden te lacharen lengi situacia te implementuin specialne programuria thaj te lacharen o zakono. Kodoleske amen nashti te kamas so o madjoriteto kamel kodo ke o konsenso na-j dosta konkreto vaj lengi decizia ke o pharipen po maripen mashkar interesuria bichalel e Krisseske jekh but striktno dikhimaski misia.
3.13 O minoriteto lias decizia (ko 5-to para pala lengo Dikhipen/Phenipen) ke e bilache resultaturia save sas line pe lungo(bari) vriama katar e lokalne autoriteturia kana ande lenge politike rodine te len lache decizie vash e Roma, sas mishto dikhle de kana rodias pes te kerel pes implementacia pe e Romenge duj riga, publichno thaj privatno, ke o governo katar UK djanglas kaj o zakono thaj e politka ande praktika chi rodel e trubuimata e Romenege thaj lengi politika kana mukhle e Lokalne Autoriteturia te len decizia pe Roma sas lan cikno efekto. Pe kado von pakian ke:
Si bilaches te rodes te mukis jekh Romengi familia anda lengo kher pala lengo than ande kodola kondicie kana chi sikadas pes te avel aver legalno, shaimasko than puterdo vash lende.
Thaj ke e lokalne autoriteturia kodoleske trabun te roden kodola shajmata save shaj te protektuin o kher, privatno djivipen e romengo sar e kodoleske kaj manglas.
3.14 O Krissari katar I Malta, o Giovanni Bonello, phendias piro gindipen savo na-j sasa sar vi averenge krisarengo. Vov rodias te sikavel ke si bilaches te kerel pes koncentracia pe kodo ke e rajuni Chapman chi reslias lache resultaturia katar o UK zakono, kana o Governo phagerdas(ushtadias) peske mashkarthemutne obligacie vash e minoriteturia, thaj e lokalne autoriteturia chi djangle te keren peske butia pala o themutno zakono katar UK. Vov phendias:
6. Jekh publiko autoriteto si musaj te respektuil jekh zakono sar svako individulano manush. Lesko responsabiliteto si bareder jekhe manushesko savo djivel ande kasave grupuria save virtualno si zorime te ushteaven o zakono ka te avel len shajpe ko chahipen ke jekh privatno thaj familiako djivipen - individualne manusha save trubun te ushteaven o zakono soske e autoriteturia chi resle lache resultaturia maj anglal.
7. Pe kado kaso, sol duj e autoriteturia thaj e individualne manusha nakhle e legalno granica (xotari). Feri sas e autoritatengi dosh kana dikhle o zakono savo kerdas e manushen te aven doshale. Kodo ke e autoriteturia chi resle lache resultaturia andias jekh situacia savi rodel te kerel eksplikacia pe trubuimaski protekcia. Soske jekh kriss pe manushikane chachimata si musaj te dikhel shukareder po dureardo zakonosko phageripen(ushteavipen) kerdo katar o zuralo, de sar pe kodo zorime po bizuralo, chi sas inke kerdi eksplanacia.
8. Khate si jekh situacia kaj jekh djeno sas athado te phagarel o zakono soske jekh publichno autoriteto sas protektuime(arakhado) ande pesko phageripen.
E Krissesko gandipen savo sas pe e palutneski rig, thaj nasulipe kerdias e angluneske, si, me pakiav, bilaches. Jekh Kriss vash e Manushenge Chachimata savi pakial ke jekh autoriteto kerdias buti "pala o zakono"feri si klaro ke phagerdias o zakono, kerel jekh maj but bilacho dikhipen pe el prindjarde ethichne(gogiake) niveluria (leveluria).
IV. Praktichno akcia
Ande individualne kasuria:
4.1 Pakiaindos pesko krissipen pe le themeski "buxli dikhimaski marginea" kana te lel e decizia kana o chachipen si mashkar e Romenge chachipena thaj e bare komunitateake interesuria, e Evropako Kriss phenel ke kasave phare decizienge planifikacie si te aven line katar e themutne Krissuria, thaj feri kana lenge decizie chi avena lache atunchi e Kriss katar Strasbourg musaj te avel preparime te kerel intervencia.
4.2 Phendas pes kaj e Kriss katar o Strasbourg chi pakial kaj o tratamento e romanego ando UK chi sas lacho(kodoleske sar phendas pes maj anglal ke kodo tratamento sas "rovimasko"(but bilacho). Kado si ke e themutne Krissuria chi dashtin te garaven pes pala i decizia. Von trebul von bari brigasa te len decizia pe kasave kasuria thaj chi trebul te mekhen e autoritatenge kasavi buxli dikhimaski marginea sar mekhel e Kriss andar o Strasbourg.
Kasuria save si len konekcia thanenca save na-j "sensitivne thana"
4.3 O kaso Chapman savo dikhelas po buxljaripen ande specifichne sensitivne thana, prindjardo ando UK sar "Zeleno xaravli" ( e kolaver shtar kasuria kaj sas pe phralne "protektuime thana" vaj thana kaj, o UK fal man, othe sas aver lache thana andar e Roma). Esencialno si ke ando plano si but vashno te kerel pes asiguracia ke e foruria andar o UK chi buxliarel pes ande pashutne gavenge thana. E rajuni Chapmna kamlias te thol peski karavana ande jekh anadra e maj protektuime thana, e Zeleno Xaravli pashutnes London, kaj aba chi jekh bararimos naj mekhlo. Avel ke e krisseski decisia si maj but birelevanto sar ande kasuria kaj propunime bararimata te aven pe thana kaj naj vashne.
Kasuria ande save e fakturia sas aver sar ando Chapman kaso
4.4 E madjoritatea nadar e Kris zuraradas ke e krisseski buti si te alosarel e poltikaki implementacia ande praktika, thaj phenel:
Vi kana kana san membro jekhe minoritateako savi tradicionalno trail(djivel) aver sar e madjoritatea anadr e komunitatea chi kerel pes protekcia katar e themeske zakonuria save protektuin lachimata e savorrenge sar si e thana, shaj avel bilaches soske kasave zakonuria si te aven implementuime. Sar xakiardas pes andar o Buckley krissipen, e but sensitivno situacia e romengi sar minoriteto si ke soske von aver train(djiven) trebul te avel specialno dikhle ande normalne situacie vi kana lel pes decisia ande partikularne kasuria. Dji akana si jekh positivno musajpen katar e Kontraktuime Thema sar ando 8 to Kotor te lokhiaren e romengo djivipen.
4.5 Si trin vashne principura save shaj aven baza pala kava gindipen:
jekhto, e sherujmaski kriteria vash e alosarde individualno planifikaciake mangimata kaj si pe Roma o problemo shaj trebul te avel aver sar kodola kaj si pe gadje. dujto, e Kriss si te lel sama but seriosno pe savore bilachimata(bichachimata) save avena kana kerela pes e implementacia katar e permisiengi planifikacia. Kado sas ando Varey v. UK rovipen. Ande kado kaso, o lokalno krissari (prindjardo ando UK sar "Planifikaciako Inspektori") kerdias investigacia(rodias) pe kodo rovipen thaj lias i decizia ke lenge musaj si te den than. O Ministro, orisar, phagerdas kodi decizia. O Guverno katar UK kamlas zurales kaj (soske e Romane kasuria but sensitivno si) e Evropako Kriss vash e Manushikane Chachimata chi kerdas toleracia vash kodo bichachimasko kaso. Pe kodo kaso lias pes jekh amalni decizia - pokindile e legalne pokinimata thaj dias pes 60 000 (pounds) kompensacia, thaj o manush savo rujas pes kamlas kadi decizia. trito ke e Kriss shaj kerel intervencia ande jekh kaso kaj e mukikasko proceso si aver sar ande Buckley vaj Chapman kasuria. Sar misialake, kana e akcia mamuj/protiv o ilegalno baraiaripen kerel te lel pes e karavana, te peren phandade, vaj te mukil len othar bi te del len aver than kaj te beshen etc. E maj buxli politikanio akcia
4.6 E Romane organizacie musaj si te keren presia pe Evropake Governuria te len positivno akcia te keren pala e mashkarthemutne musajmata(obligacie) vash e minoriteturia, thaj atunchi kadala shaj aven akceptuime ande praktika katar e maj but Thema Membruria.
4.7 Si jekh vriamaki problema dji kana e Kriss arakhel jekh phageripen ande kasuria sar kadala. Kado shaj avel 4, 5 bersha maj palal, feri kana jekh kaso kaj partikularno zorake fakturia arakhel pes, atunchi e vriama shaj avel maj xarni. Kodoleske si musaj savore Governonge te len akcia te lacharen o akceso e Romengo ko lacho beshipen ande khera. Ande UK, e Romane organizacie line iniciativa anda kado thaj kerde preparacia pe jehk zakonosko proposal(?) " Zakonoski Reforma vash e Manusha save phiren" thaj roden te avel akceptuime katar o Parlamento.
4.8 E propunime zakonuria chi roden specialno tratamento vash e Roma. Si aver sar roden te phagaren e legalne thaj administrativne praktike save indirektno kerel diskriminacia vash e Roma ando UK. Kadia buxliarel e Governoske dimata vash o publichno kherengo keripen te den pes love vash e thana kaj e Roma te thon peske karavani. Sa kadia, si legalne provisie vash i edukacia, mukipen, planifikacia, cifliarenge zora, rasialno diskriminacia etc.
Endnotes:
