Konziloski direktiva 2000/43/EC

10 April 2001

Romani language translation of the European Union "Race Equality Directive"

Kerdini ando 29. Jun 2000-to berš

Sar te kerel pes egaliteto maškar e manuša bi diferenciako pala lengi rasa vol etnikano identiteto

Europake Uniasko Konzilo,

• Ande relacia pala o angluno Europake Unijako dokumento thaj specialno lesko kotor 13,
• Ande relacia pala e sugestia savi dia e Komisia,
• Ande relacia pala o gindipen Europake parlamentosko,
• Ande relacia pala o gindipen katar ekonomikano thaj socialno komiteto,
• Ande relacia pala o gindipen savo dia o regionalo komiteto,

E gindosa kaj:

1. Europake Uniaske kontraktosa startuil jekh nevi faza ando proceso pala o jekhethanipen Europake themesko.
2. Ande relacia pala o kotor 6. Kontraktosko Europake Uniako, Europaki Unia kerel piri butji pe principura save si bazirime pe: sloboda, demokratia, respekto pala e manušikane čačimate, bazične slobode. E Europaki Unia trubul te respektuil vi čačimate save si garantuime Europake konvenciasa vaš e manušenge čačimaski protekcia.
3. Čačipen po egaliteto anglal o zakono thaj protekcia katar e diskriminacia pala sa e manuša si jekh univerzalo čačipen savo si ramosardino ande Univerzalo deklaracia pala e manušikane čačimate, e konvenciasa Jekhethaneske Naciengo savi vakarel katar o phagavipen diskriminaciako kontra e džuvlja, maškarthemutne konvenciasa pala o phagavipen diskriminaciako savi si bazirime pe rasa thaj e pakturenca Jekhethaneske naciengo pala e civilne, politikake, thaj ekonomikake čačimate, social kulturake čačimata sar vi Europake konvenciasa vaš e manušikane čačimaski protekcia thaj bazično sloboda, pe savo piro somno die sa e thema save si membrura Europake Uniako.
4. Si but vasno/importanto te respektuin pes kadala fundone čačimate thaj slobode, so del vi čačipen po khetanipen. But si vasno te lokharel pes kinipen thaj bikinipen maškar e thema te respektuil pes protekcia/arakhipen pala o personalno thaj familiako trajo thaj te lokharen pes e transakcie save keren pes ande kava konteksto.
5. E Europako Parlamento kerda e rezolucie save vakaren pala o maripen kontra o rasizmo ande e Europaki Unia.
6. Europaki Unia čhudel e teorie save kamen te den explanacia kaj ande Europa train varesave special nacionura. O termino savo lel pes “racial origin” ande kadi direktiva či trubul te hatjarel pes sar kana e Europaki Unia kamel te akceptuil/lel kadale teorie.
7. Europako konzilo ando 15-to thaj 16-to oktobri 1999-to berš ando Tampere akharda e komisia te so maj sigo del sugestie sar te kerel pes implementacia pala o kotor 13 savo si kerdino ando fremo Europake Konziloske kontraktosko ande direkcia te dikhelpe sar trubul te marelpe kontra e ksenofobia thaj rasizmo.
8. O drom savo o Europako Konzilo lia ande relacia sar e manuša te arakhen butjako than thaj savo si jekhe glasosa vazdino opre ando foro Helsinki po 10-to thaj 11-to decembri 1999-to berš, akcentuil trubulipen te kerel pes butjako marketo. Maj anglal trubun te keren pes politikake aktivitetura kontra e rasno diskriminacia.
9. E diskriminacia savi kerel pes ande relacia pala e rasa vol bučimo šaj te meljarel/kerel destabilizacia pala e areslimate save si vazdine opre kontraktosa Europake Uniake, thaj specialno šaj kerel destabilizacia te realizuil pes idea pala o butjaripen (te so maj but manušen si butjako than) pala e socialno protekcia, te vazdelpe opre e trajosko/džuvdipako standardo, ekonomikaki thaj amalipaski/societetoski kohezia. E diskriminacia šaj kerel destabilizacia pala e Europake Unijako areslipen te buvljarel pes slobodo.
10. Komisia ando 1995-to berš trada avri jekh oficielno lil ande savo phenda so gindil pala o rasizmo, ksenofobia thaj antisemitizmo.
11. Europako konzilo ando 15.-to juli 1996.-to berš vazda opre khetani akcia (96/443/JHA) pal e idea sasa te kerel pes maripen kontra o rasizmo, ksenofobia. Rola e themengi save si membrura pala e Europaki Unia sasa te keren jekh lačhi kooperacia maškar e krisura ande relacia pala varesave došalimate save sesa bazirime pe rasno thaj ksenofobiko či-kamipen.
12. Te kerel pes so majlačho demokratiko thaj toleranto amalipen/societeto savo šaj del šaipen svakone manušese pe participacia, bi diferenciako pe rasno vol etniko bučim, trubul te kerel pes maj but deso te del pes e manušenge butjako than, trubul te del pes šaipen pe edukacia, pe socialo protekcia, sastipaski protekcia, amalipaske lačhimate, thaj protekcia pala o kinipen thaj bikinipen.
13. Ande godo anav, svako direkto vol indirekto diskriminacia savi si bazirime pe rasno vol etniko bučim thaj savi si ande butjako fremo kadale direktivasa trubul te avel bimuklo/oprime pe teritorija e themengi save si membrura Europake Uniake. Kava bimuklipen kontra e diskriminacia trubul te ažutil vi e civilonge save train ande thema save naj membrura pala e Europaki Unia.
14. Te realizuil pes kadi idea, te avel egaliteto, maškar e manuša bi diferenciako pe rasno vol etniko bučim/oprime e Unia trubul te, ande relacia pala o kotor 3(2) kontraktosa Europake Uniasko, čhinel diferncie thaj na-egaliteto maškar e murša thaj džuvlja, specialno godolese kaj si e rromnja butivar diskriminuime.
15. Faktura save phenen amenge kaj si vol na direktno vol indirektno diskriminacia trubun te arakhen e nacional krisura vol aver themeske oficielne organura ande relacia pala o nacionalno čačipen vol praksa. Kadale jurisdikane čačimate šaj te keren anticipacia pala e indirektno diskriminacia savi šaj te kerel pes pe but droma.
16. Si importanto te protektuin pes e manuša katar e diskriminacia savi si bazirime po rasno thaj etniko bučim. E thema save si membrura pala e Europaki Unia trubun, kaj godo šaj ande relacia pala o nacionalo tradicia thaj praksa, te den protekcia/brakhipen vi e organizacienge pe savenge membrura kerel pes diskriminacia godolese kaj si len aver rasno vol etnikani bučim.
17. Protekcia pala e diskriminacia či trubul te rumul šaipen te keren pes e aktivitetura save trubun te protektuin vol kompenzuin bilačho statuso ande savo si ispidini varesavi grupa numaj godolese kaj si len aver rasno vol etniko bučim thaj gasave aktivitetura šaj den šaipen gasave gruponenge te kiden pes maškar peste te si lengo šerutno areslipen te prezentuin lenge special trubulimate.
18. Ande varesave special situacie diferencia maškar e manušengo tretmano šaj kerel pes te varesavi karakteristika savi si ande relacia pala o rasno thaj etniko bučim si importanto te varesavo manuš kerel varesavi butji. Te si kadale situacie e thema save si membrura trubun te den informacia e komisiake.
19. E manuša save si dukhade pe save si kerdini e diskriminacia trubun te aven lačhe protektuime katar e čačipaske institucie. Te kerel pes so majlačhi protekcia e amalipan vol jurisdikane organizacien(legal entiti) trubul te avel oficielno šaipen te arakhen kadale manušen sar godo e theme save si membrura e Europake Uniaski kamen, vol ando anav e žrtvengo/vicktimonengo vol sar ažutipen ande jurisdikani procedura. Kava arakhipen/protekcia a žrtvengi či tromal te džal po drom savo si kontra katar e nacional procedura savi si ande relacia sar trubun te protektuin pes e manuša anglal o krisi.
20. Te kamel pes so maj lačhe te vazdel pes opre egaliteto maškar e manuša vi e krisara trubun te protektuinpe te na aven viktimizuime.
21. E čačimate save si ande relacia pala o jurisdikano sikavipen trubun te aven adaptirime kana si prima facie kazuso savo kerel diskriminacia, te o egalno tretmano avel lačhe sikadino, o jurisdikano sikavipen trubul te perel po bango manuš te si kerdini diskriminacia.
22. E thema save si membrura Europake Uniake či trubun, te na kamen, o čačipen po jurisdikano sikavipen pe procesura kaj o krisi vol varesavo aver jurisdikano organo trubul te arakhel e faktura save si ande relacia pala o kazuso. Kate gindil pes pe procesura kaj o bango manuš či kamel te sikavel anglal o krisi e faktura thaj po agor godo trubul te kerel o krisi vol aver jurisdikano organo.
23. E thema save si membrura Europake Uniake trubun te vazden opre o dialogo maškar e institucie sar vi o dialogo maškar e na-governoske institucie te dikhel pes sar savi diskriminacia kerel pes thaj sar šaj te marel pes kontra e diskriminacia.
24. E protekcia kontra e rasno diskriminacia bazirime pe rasno vol etnikano bučim avelas maj zurali te si ande svako them varesavi institucia savi kerelas analiza pala e problemura te dikhel sar savi si e solucia te o problemo sastarel pes thaj te den varesavo ažutipen e dukhade manušenge.
25. Kadi direktiva kamel minimum thaj e themenge save si membrura pala e Europaki Unia del šaipen te thon vol te intjaren varesave paragrafura save si lačhe. E implementacia kadale direktivaki či trubul te del šaipen varesave themese te anel varesave čačimate save si maj bilačhe de so sesa ande godola thema maj anglal.
26. E thema save si membrura Europake Uniake trubun te keren anticipacia thaj te keren varesave sankcie te či keren godo so si ramosardino ande kadi direktiva.
27. E thema save si membrura šaj den šaipen varesave šerutne institucienge vol butjarne manušenge (te von godo kamen) ande relacia pala e paragrfura save si ando koletktivno kontraktosko fremo te e thema save si membrura keren sa e aktivitetura save trubun te keren pes thaj te von garantuin varesave rezultatura.
28. Ande relacia pala o kotor 5. kadale kontraktosko Europake Uniako, areslipen kadale konvenciako si te kerel protekcia/arakhipen katar e diskriminacia ande sa e thema save si membrura Europake Uniake godolese kaj e thema svako pese našti marel pes kontra e diskriminacia. Kadi direktiva či džal maj dur katar godo so trubulas te kerel pes dži kana či realizin pes e direktivake golura/areslimate.

ŠERO I

General paragrafura

Kotor 1

Sostar?

Kadi direktiva si kerdini te del jekh fremo sar trubul te marel pes kontra e diskriminacia savi si bazirime pe rasno vol etnikano bučim. Kadi direktiva kamel te ande thema save si membrura Europake Uniaki kerel egaliteto maškar e manuša.

Kotor 2

So si diskriminacia?

1. Egalno tretmano si kana naj direktno vol indirektno diskriminacia savi kerel pes pe rasno vol etnikani bučim.
2. Sar ažutipen paragrafose 1.

a) E direktno diskriminacia kerel pes kana varesavo manuš dikhel pes maj bilačhe averestar vol (vaj) avelas tretirime maj bilačhe averestar numaj godolese kaj si les aver rasno thaj etnikano bučim.

b) Indirektno diskriminacia si kana varesavo neutralno paragrafo, kriteriumo vol praksa thol/šuvel varesave manušen saven si varesavo rasno vol etnikano bučim ande varesavo bilačho statuso de so averen. Kava naj diskriminacia numaj te kava paragrafo, kriteriumo vol praksa si objektivno.

3. O dukhavipen e manušengo dikhel pes sar diskriminacia ande relacia pala o paragrafo 1, kana kerel pes varesavi etnikani vol rasno diskriminacia po drom te dukhavel pes personaliteto varesave manušesko, te daravel pes varesavo manuš, te kerel pes či-kamipen maškar e manuša, degradacia varesave manušeski. Ande kava konteksto e definicia pala o dukhavipen šaj kerel pes ande relacia pala e nacionalne zakonura thaj e praksa e themengi save si membrura.
4. Mangipen te kerel pes diskriminacia pe manuša saven si aver rasno thaj etnikano bučim si diskriminacia so vi si ramosardino ande paragrafo jekh kadale kotoresko

Kotor 3

1. Kadale direktiva si zor pe sa e manuša sar ando oficielno kade vi ande privatno sektoro thaj voj si ande relacia:

a) kondicenca pala o butjako than, sar vi e kriteriumonenca sar alosaren pes e manuša te butjaren;
b) pala šaimate te e manuša len than pe svako korespodencia savi kerelpe te bi kerela pes alosaripen pala godo savi butji kamen te keren, te kamen te džan majdur ande profesia, thaj te kamen te pharuven piri profesia;
c) kondicenca pala o butjako than, pala o tradipen e manušengo katar e butjako than thaj vi pala lengo pokinipen;
d) pala o lelthanipen (membership) ande varesavi butjarnengi organizacia vol direktorengi kaske membrura butjaren ande varesavi egzaktno profesia;
e) pala e socialno protekcia, socialno garancia thaj sastipaski protekcia;
f) social šukarimate;
g) edukacia;
h) pala e šaimate sar te keren pes e butja save si oficielno mukline (save oficielno šaj kerenpe), kate si involvirime vi e kherengo problemo.

2. Kadi direktiva či kerel diferencie save si bazirime po tretmano (kana si vareko andar varesavo aver them) thaj na džal kontra e paragrafura thaj e kondicie save si ande relacia pala averthemenge manuša thaj e manuša saven naj e themesko pasporto.

Kotor 4

Sar trubul te kerel pes varesavi butji

E thema save si membrura Europake Uniake šaj keren diferencia maškar o tretmano e manušengo savo si ande relacia pala e rasno vol etnikano bučim. Kava so si maj anglal ramosardino ni ka avel diskriminjacia numaj ande situacie te varesavo butjako than rodel e manušen saven si specialno karakteristika.

Kotor 5

Pozitivno akcia

Te kerel pes so maj lačho egaliteto manušengo egalno tretmano či trubul te kerel prohibicia ni jekhe themese te mukel vol te kerel varesave neve aktivitetura po drom te šukarel o statuso e manušengo saven si aver rasno vol etnikano bučim.

Kotor 6

So minimum (majcerra) kamelpe

1. E thema save si membrura Europake Uniako ka intjaren e paragrafura save maj lačhe žutin te kerel pes egalno (sa-jekh) tretmano maškar e manuša deso varesave paragrafura andar e direktiva.
2. Implementacia kadale direktivaki či trubul te lel pes sar šaipen te teljarel pes o nivo protekciako kontra e rasno diskriminacia thaj specialno ande thema kaj vi maj anglal deso avili kadi direktiva kerde pes aktivitetura kontra e rasno diskriminacia.

ŠERO II

Jurisdikane drabura thaj sar trubun te keren pes ande praksa

Kotor 7

Čačipasko arakhipen

1. E thema save si membrura Europake Uniaski ka keren šaipen te e jurisdikane thaj čačipaske procedure šaj lel svako manuš savo gindil kaj sas dukhadino godolese kaj naj sas respektuime o egalno (jekh sar aver tretmano) thaj vi ande godole situacie kana e diskriminacia ačhili.
2. E thema save si membrura Europake Uniake ka arakhen amalipa, organizacie thaj aver jurisdikane organura saven ka avel ande relacia e kriteriumonenca save phangle lenge nacionalne organura legitimno intereso te respektuin e paragrafura ande kadi direktiva. Von šaj keren angažmano ando anav e dukhade manušesko vol sar vareko ko ažutil lese, te o dukhado manuš del lese godo šaipen,ande svako krisipasko proceso savo si koncipirime te realizuil e obligacie andar kadi direktiva.
3. E paragrafura 1 thaj 2 či džan kontra varesavi nacionalno norma savi si ande relacia pala e vramake limitura te vareko tradel pes po krisi pal ande relacia si pala o egalno (jekh sar aver) tretmano.

Kotor 8

1. E thema save si membrura ande relacia pala piro nacionalno krisipasko sistemo ka keren aktivitetura te o dukhado munuš sikavel kaj ni phagarda pes o egalno tretmano. Ande kazusura kana e manuša save gindin kaj si dukhade godolese kaj či respektuisarda pes o egalno tretmano anglal o krisi vol anglal varesavo šerutno organo ka dikhen pes e faktura katar save šaj dikhel pes kaj sasa varesavi direktno vol indirektno diskriminacia.
2. O paragrafo 1 či kerel na-šaipen e themenge save si membrura Europake Uniake te keren kriseske procedure pala e jurisdikane sikavimate vaš e prosekutorenge.
3. O paragrafo 1 na-j ande relacia e bangipaske procesosa.
4. E paragrafura 1, 2, 3, ka aven ande relacia pala sa e procesura save si vazdine opre ande relacia pala o kotor 7(2).
5. E thema save si membrura či trubun te len opre o paragrafo 1 pe procesura ande save o krisi vol varesavo responsabilno organo trubul te rodel e faktura pala o kazuso.

Kotor 9

Viktimizacia

E thema save si membrura e Europake uniake ka šuven/thon ande pire jurisdikane sistemura e aktivitetura po drom te protektuin e manušen katar varesave bilačhimate save si bijandine sar reakcia pala o rovipasko lil vol proceso te realizuil pes o egalno tretmano maškar e manuša.

Kotor 10

Buvljaripen pala e informacie

E thema save si membrura Europake Uniake ka keren e aktivitetura te e paragrafura save si vazdine opre pe baza kadale direktivake, sar vi e paragrafura saven sas maj anglal kadale direktivake čači zor, pindžaren e manušen savenge kadale informacie šaj ažutin pe piri sasti teritoria.

Kotor 11

Socialno dialogo

1. E thema save si membrura Europake Uniake ande relacia pala piri nacionalno tradicia thaj praksa ka keren aktivitetura te anglunaren socialno dialogo maškar e manuša save den butjako than (direkorura) thaj e manuša save butjaren po drom te kerel pes egalno tretmano maškar lende.
2. Gothe kaj si godo ande relacia pala e nacionalno tradicia thaj praksa,e thema save si membrura Europake Uniake ka den zor e direktorenge thaj e butjarne manušenge, thaj e respektosa pala lengi autonomia, te phanden e kontraktura save šuven anti-diskriminacienge čačimate ande relacia pala o kotor 3. Kadale kontraktura trubun te respektuin minimum mangipa save kamel kadi direktiva thaj vi relevant nacional aktivitetura pala e implementacia.

Kotor 12

O dialogo na-governoske organizacienca

E thema save si membrura Europake konvenciake ka zuraren o dialogo e na-governoske organizacienca saven ,ande relacia pala pire nacional zakonura thaj praksa, si legitimno intereso te keren piri rola kontra e diskriminacia savi si bazirime po rasno vol etnikano bučim po drom te kerel promocia pala o egalno tretmano.

ŠERO III

E institucie save keren promocia pala o egalno tretmano

Kotor 13

1. E thema save si membrura Europake Uniake ka alosaren jekh institucia vol institucie save ka keren promocia pala o egalno tretmano sa manušengo bi diskriminaciako pe rasno vol etnikano bučim. Kadale institucie šaj aven jekh kotor katar e organizacie save po nacional nivoo arakhen/protektuin e manušenge čačimate vol čačimaski protekcia pala jekh manuš.
2. Kadale institucie ka:

• den ažutipen manušenge pe save si kerdini e diskriminacia te realizuin pire rovipaske lila, bi došako pe dukhade manušenge čačimate, amalipa thaj organizacie vol aver jurisdikane organizacie andar o kotor 7(2);
• keren e rodipa ande relacia pala e diskriminacia;
• keren raportura thaj ka den rekomodacie pe svako pučipen savo si ande relacia pala e diskriminacia.

ŠERO IV

Majpalune paragrafura

Kotor 14

E thema save si membrura Europake Uniake kas keren aktivitetura te:

1. mudarel pes svako zakono, administrativno paragrafo savo si kontra katar o egal tretmano;
2. pharuvel pes svako paragrafo ando fremo individual vol kolektiv kontraktosko, e norme save keren regulacia pala e profitne vol neprofitne amalipa thaj e norme save keren regulacia pala e butjarnenge amalipa thaj e direktorenge amalipa save si kontra egalno tretmano.

Kotor 15

Sankcie

E thema save si membrura Europake Uniake ka keren paragrafura po drom te keren e sankcie te vareko kamel te phagavel o nacionalno zakono savo si kerdino ande relacia kadale direktivasa thaj ka keren pes e aktivitetura te vazden pes opre kadale paragrafura. Kodole sankcie save intjaren ande peste vi pokinipen pala e žrtva/victimura, trubun te aven lačhevojake thaj trubul te avel len preventivno funkcia. E thema save si membrura kadale konvenciaki trbun te den raporto e komisiake maj palal džikaj 19. Jul 2003-to berš thaj vi te den raporto te vareso pharude ande piro zakono.

Kotor 16

Implementacia

E thema save si membrura Europake Uniake trubun džikaj 19. Jul 2003-to berš te len opre pire zakonura, administartivne paragrafura save si vasne/importantne pala kadi direktiva, vol šaj den e direktorenge thaj butjarne manušenge pe lengo mangipen e paragrafengi implementacia kadale direktivaki save dikhen pes sar kolektivne kontraktura. Ande gasave kazusura, e thema save si membrura Europake Konzilosko ka dikhen te džikaj 19-jul 2003-to berš e šerutno organo thaj e butjarne keren e aktivitetura khetanevojako pal katar e thema save si membrura rodel pes te keren e aktivitetura save ka den šaipen te e butjarne manuša sajekh aven ande pozicia te garantuin e rezultatura save anel kadi direktiva. E themengo si te sajekh den informacia komisiake pala godo.

Kana o them savo si membro kadale konvenciako oficielno lel opre kadale aktivitetura ande lende trubul te sikavel pes kadi direktiva vol trubul te sikavel pes kana sikaven pes e aktivitetura save ka oficielno vazden pes opre. O decizji sar ka avel dindi e informacia pala e direktiva si po them.

Kotor 17

Raporto
 

1. E thema save si membrura Europake Uniake trubun džikaj 19. Jul 2005-to berš thaj pala godo ande svako pandž beršengo periodo te phenen e komisiake sa informacie te bi kerela pes raporto Europake Parlamentose thaj Konziloske ande relacia pala kadi direktiva.
2. Komisiako raporto ka lel sama, sar si vi phendino, po dikhipen Europake centrosko savo kerel monitoring pala o rasizmo thaj ksenofobia sar vi e dikhipe savo ka den e social partnerura thaj na-governoske organizacie.Ande relacia pala o egaliteto,jekh sar aver, maškar e murša thaj e džuvlja, kava raporto, trubul te del piro gindipen, opservacia, so kerde e aktivitetura andar e direktiva te bi šukarena e relacia maškar e murša thaj e džuvlja. Ande relacia pala e informacie save ka akceptuinpe kava raporto ,te godo trubul, ka del sugestie pala e pharuvimate kadale direktivake.

Kotor 18

Avipe pe čači zor

Kadale direktiva ka avel čači zor kana oficielno tradel pes avri ande oficielno lil savo kerel Europako Konzilo.

Kotor 19

Ko akceptuil e direktiva

Kadi direktiva si bičhaldini sa e themenge save si membrura Europake Uniake.

Kerdino ando them Luxemburg, 29. Jun 2000-to berš.

Ando anav e konzilosko, o Prezidento