Maškarthemutno Pakto pala e Ekonomikake, Sociale thaj Kulturake Čačipa

07 May 2002

Romani language translation of the International Convenant on Economic, Social and Cultural Rights

Angluno alav/svato

E thema save somnisarde kava Pakto, gindosa, ande relacia pala e konvencia Jekhethaneske naciengi, kaj si e manušesko digniteto leske čačipa baza pala e sloboda ,pakiv thaj čačipe ande sasti luma, respektosa kaj kadala čačipa aven andar e manušesko digniteto thaj manušesko personaliteto, respektosa kaj ande relacia Univerzalnone Deklaraciasa pala e manušikane čačipa, ideali pala o slobodo manuš, savo si slobodo katar e dar thaj čoripe, šaj kerel pes numaj te si kerdine kondicie save den svakone te utilizil pire:ekonomikane, sociale thaj kulturake čačipa, sar vi pire civile thaj politikake čačipa, gindosa kaj Jekhethaneske Naciengi Konvencia tradel e themen te respektuin manušikane čačipa thaj slobode, gindosa kaj svakone manuše si responsabiliteto pala aver manuš thaj pala o komuniteto ande savo trail thaj kaj trubul te vazdel opre/anglunarel e čačipa andar kava Pakto, jekhe glasosa vazde opre kadala kotora:

I
Kotor 1.
 

1. Svakone theme si čačipe te korkore-vojasa vazdel o decizji sar kamel te trail.Ande relacia pala kava čačipe von slobodo šaj arakhen piro politikako statuso thaj te keren piro agrikulturako,socialo thaj kulturako buxljaripe.
2. Po drom te realizuin/keren kadale areslipa,svako them šaj slobodo te utilizil pire naturale barvalipa.Khonik našti lel e themestar kodola barvalipa savestar kodo them trail.
3. E themen save somnisarde kava Pakto si obligacia te den šaipe e nacienge te realizuin pire čačipa ande relacia pala e paragrafura andar e Jekhethaneski Deklaracia.

II
Kotor 2.

1. Svakone theme savo somnisarda kava Pakto si obligacia te kerel sa so šaj, sar korkore kade vi maškar maškarthemutno ažutipe thaj kooperacia specialo pe ekonomikako thaj tehnikako plano, po drom te apsoluto realizuin pes e čačipa andar kava Pakto.
2. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te garantuin kaj čačipa save si ramome/skrinisarde kate ka realizuin pes bi diskriminaciako savi si bazirime pe rasa,kolori,religia politikako vaj aver gindipe.
3. E thema save naj kade barvale,ande relacia pala piri nacionalo agrikultura, trubun te dikhen sode šaj garantuin e ekonomikake čačipa andar kava Pakto e manušenge save avile andar varesavo aver them.

Kotor 3.

E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te den egalutno šaipe e muršenge thaj e džuvljenge te utilizin sa e ekonomikake, sociale thaj kulturake čačipa save si šuvdine ande kava Pakto.

Kotor 4.

E thema save somnisarde kava Pakto šaj keren limito pala kadale čačipa numaj ande relacia pala o zakono po drom te šukarel pes thaj barvarel pes o demokratikano societato.

Kotor 5.

1. Či jekh paragrafo andar kava Pakto našti xatjarel pes kade kaj del šaipe,varesave themese,grupake vaj manušese čačipe, te kerel varesavi buti savi šaj litjharel e čačipa thaj e slobode andar kava Pakto.
2. Khanikase či ka del pes te kerel varesavo limito vaj te opril manušikane čačipa kade kaj ka phenel kaj o Pakto či respektuil len sar godo kerel e themesko zakono.

III
Kotor 6.

1. Thema save somnisarde kava Pakto respektuin o čačipe pe buti,savo del svakone manušese šaipe te kerel pese e love pala o trajo katar e buti savi slobodo alosarda,thaj ka keren e aktiviteta te protektuin kava čačipe.
2. E aktiviteta save ka keren e thema save somnisarde kava Pakto ka intjarel ande peste vi e manušengi edukacia pala e buti savi von kamen te keren,politikake thaj tehnikane aktiviteta save šaj vazden opre agrikulturako,societatosko thaj kulturako buxljaripe, telal e kondicie save den šaipe e manušenge te avel len lenge politikane thaj ekonomikane slobode.

Kotor 7.

E thema save somnisarde kava Pakto den svakone manušese egalutne butjaripaske kondicie sar:

a) maj bare love svakone manušese savo kerel lačhi buti:
 

1. egalutno butjarimasko pokinipe vaj egalutne bareder love pala sa e manuša save keren egalutni buti bi diferenciako;specialo džuvljange trubun te garantuin pes kondicie save či troman te aven maj bilačhe katar e kondicie saven si e muršen.
2. Normalo trajo pala butjarimaske manuša thaj lenge familije ande relacia pala e paragrafura kadale Paktosko;

b) protekcia thaj higijenikane kondicie pala e buti;
c) egalutno šaipe pala svako manuš te džal maj dur ande piri buti te avel les maj bari kategoria;
d) vakacia, slobodo vrama lačhi butjarimaski vrama thaj pokin kana o manuš našti jekh vrama kerel buti sar vi specialo pokinipe pala e themeske bare djesa.

Kotor 8.

1. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te den:

a) čačipe svakonese te avere manušenca kerel sindikatura, te lel than korkorevojako ande sindikatura thaj kava šaipe šaj avel limitirime katar e organizaciako zakono.Kava šaipe šaj avel limitirime vi katar e themengo zakono so vi trubul ande jekh demokratikano societato po drom te protektuil pes nacionalo sekuritato vaj avere manušenge slobode.
b) čačipe sindikaturengo te keren nacionale federacie vaj konfederacie thaj čačipe kadale federaciengo vaj konfederaciengo te keren maškarthemutne sindikale organizacie vaj te len than ande lende;
c) čačipe e sindikatonengo te slobodo keren piri buti bi limitosko.Te si limitura von šaj keren pes numaj ando intereso e themesko te protekuil pes o nacionalo sekuritato vaj te protektuin pes e čačipa thaj e slobode avere manušengo;
d) čačipe po štrajko, numaj vov šaj kerel pes kade te avel ande relacia pala o zakono e themengo.

2. Kava kotor či opril te keren pes zakonengere limitura save realizuin e policia vaj e themeske institucie.
3. Či jekh paragrafo andar kava kotor či del šaipe e themen save somnisarde e Konvencia Maškarthemune Butjarimaske Organizaciaki andar 1948-to berš pala e sindikale slobode thaj protekcia sindikale čačipengo te keren e zakoneske aktivitetura save si bilačhe pala opre ramosardini Konvencia.

Kotor 9.

E thema save somnisarde kava Pakto ka den svakonese čačipe pe socialo protekcia thaj vi o socialo sekuritato.

Kotor 10.

E thema save somnisarde kava Pakto khetane vazde opre kaj:
 

1. Maj bari protekcia thaj ažutipe trubul te del pes e familijake,savi si maj importanto kotor e societatosko,specialo kana e familija trubul te kerel pes thaj dži kaj si voj responsabilo te bararel pire čhavren.O prandipe šaj kerel pes numaj kana godo kamel vi o murš vi e džuvli.
2. Specialo protekcia trubul te del pes e dejange ande vrama anglal o bijandipe thaj palal o bijandipe.Ande kava vramako periodo e dejan ka avel pokin bi butjarimasko vaj ka del pes lenge socialo sekuritato.
3. Speciale ažutipaske vaj protekciake aktivitetura pala sa čhavre thaj terne manuša bi diskriminaciako. E čhavre trubun te aven protektuime po drom te khonik našti utilizil len. Von našti keren buti pe thana save si bilačhe pala lengo morali thaj sastipe. E manuša save kava keren ka aven došardine anglal o zakono. E thema trubun te keren vi jekh beršengo limito thaj te varesave čhavre naj kodole berša vov našti kerel buti.

Kotor 11.

1. E thema save somnisarde kava Pakto ka den šaipe svakones po traimasko/dživdipasko standardo savo si lačho leske thaj leske familijake,lačho xabe,kher,gada thaj sa maj lačhe traimaske kondicie.E thema save somnisrade kava Pakto ka keren e aktivitetura te realizuin kadala čačipa.
2. E thema save somnisarde kava Pakto gindosa kaj svakones si čačipe te na avel bokhalo ka keren aktivitetura thaj programura:

a) te vazden opre e metode pala e xamaski produkcia thaj prezervacia.E thema ka utilizin sa e tehnikane džanipa, ka sikaven so si godo sasto xabe thaj ka buxljaren e agrare sistemura.
b) te so maj lačhe paruden o xabe samasa pe problemura ande thema save si membrura kadale Paktosko kade vi ande thema katar avel o xabe.

Kotor 12.

E thema save somnisarde kava Pakto den šaipe svakone manušese te avel les lačho fizikano thaj societatosko sastipe.

E aktivitetura save e thema ka keren si :

a) ciknjaripe e gendosko(numbresko)cikne chavengoro save meren;
b) šukaripe pala e industriaki higiena thaj pala e manušesko trujalipe;
c) opripe thaj sastaripe nasvalipengo;
d) keripe šukare kondiciengo te svakone manušese šaj žutil o sastarno(doktori).

Kotor 13.

E thema save somnisarde kava Pakto respektuin čačipe svakone manušesko pe edukacia(sikavipe) thaj kadi edukacia trubul te žutil te o manuš vazdel pes thaj te vazdel piro digniteto.E thema khetane vazde opre kaj e edukacia del šaipe svakonese te khelel lačhi rola ando slobodo societato,kaj del šaipe pala o xatrjaripe thaj amalipe maškar e nacie thaj politikake vaj religiake grupe thaj te žutil e butji Jekhethaneske Naciengo.

E thema save somnisarde kava Pakto po drom te realizuin godo so si opre phendino khetane vazde opre:

• e cikni(elementarno) edukacia si obligacia pala svako manuš thaj kadi edukacia či pokinel pes;
• e maškarni edukacia trubul svakonese te avel muklini ande relacia pala e manušenge kondicie thaj godo trubul te avel bi lovengo;
• e cikni (elementaro) edukacia trubul te ispidel pes sode šaj thaj specialo trubul te del pes šaipe te agorin kadi cikni edukacia e manuša saven naj sas šaipe maj anglal;
• ka buxljarel pes e školaki ambrela pe sa levela thaj ka kerel pes lačho sistemo pala e stipendie;
• e thema save somnisarde kava Pakto ka respektuin e sloboda e manušenge te alosaren pala lenge čhavre vi aver škole save naj ande themesko sistemo thaj save si ande relacia pala o themesko zakono;

Či jekh paragrafo andar kava Pakto či trubul te xatjarel pes kade kaj či del pes sloboda varesave manušenge te keren škole numaj von trubun te aven ande relacia pala e themengo zakono.

Kotor 14.

Svakone theme saves ando momento kana somnil kava Pakto naj šaipe te del bi lovengo elementaro edukacia lel pe peste obligacia te ande duj beršengi vrama/periodo kerel o plano savo džal po drom te realizuil kadi obligacia.

Kotor 15.

1. E thema save somnisarde kava Pakto den svakonese čačipe:

a) te lel than ande kulturako dživdipe/trajo,
b) te xatjarel o barvalipe katar e scienstikano anglunipe,
c) te o manuš kerda varesavi pustik/kniška vaj artistikano produkto vov šaj godo vi te utilizil.(šaj rodel vaj lel love pala godo)

2. E aktiviteta save e thema kaj somnisarde kava Pakto ka keren po drom te realizuin kadala čačipa si e protekcia thaj buxljaripe pala e sciencia thaj kultura.
3. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te respektuin e sloboda savi si importanto pala e scienstikano rodipe thaj kreativo buti.
4. E thema save somnisarde kava Pakto dikhen savo si barvalipe savo avel opre andar e kooperacia ando fremo e kulturako thaj scienciako.

IV
Kotor 16.

1. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te ande relacia pala e pragrafura e Paktoske den raporto pala e aktiviteta save kerde thaj vi ande relacia pala o anglunipe e čačipengo andar o Pakto.
2. a) Sa e raportura ka bičhalen pes e general sekretareske Jekhethaneske Naciengo savo maj dur ka tradel kadala raportura po Ekonomikano thaj Socialo Konzilo te von keren lengi analiza.
   b) O Generalo sekretari Jekhethaneske Naciengo ka del vi varesave institucienge e raportura vaj kotora e raporturenge save si bičhaldine katar e thema save somnisarde kava Pakto.

Kotor 17.

1. E thema save si membrura kadale Paktosko den raportura katar e vrama pe vrama sar godo phenel o Ekonomikano thaj Socialo Konzilo ande jekh beršengo periodo/vrama katar o djes kana kava Pakto avilo pe čači zor.
2. E raportura šaj sikaven so si e pharipa save či den e themen šaipe te keren e obligacie andar kava Pakto.
3. Te si e informacie maj anglal tradine Jekhethaneske Nacienge vaj varesave instituciake katar varesavo them vov či trubul vadži jekhvar godo te kerel,numaj trubul te phenel kaj godo kerda.

Kotor 18.

O Ekonomikano thaj Socialo Konzilo šaj kerel kontraktura e speciale institucienca te von keren thaj traden raportura,savo si ande relacia pala o anglunaripe sar respektuin pes e paragrafura andar kava Pakto.Kadale raportura šaj intjaren ande peste e informacie pala e decizja thaj rekomodacie save vazde opre e organura andar e specialenge instituciengo.

Kotor 19.

Ekonomikano thaj Socialo Konzilo šaj tradel e Komisiake pala e manušikane čačipa e raportura pala e manušikane čačipa save svako them tradel ande relacia pala o kotor 16. thaj 17. sar vi e raportura pala e manušikane čačipa save den speciale institucie ande relacia pala o kotor 18.

Kotor 20.

E thema save somnisarde kava Pakto thaj e speciale institucie šaj den sugestie e Ekonomikake thaj Sociale Konziloske pe svako rekomodacia ande relacia pala o kotor 19, vaj pe svako akharipe pe rekomodacia savo si šuvdino ando raporto e Komisiako pala e manušikane čačipa vaj ande svako dokumento savo si sikadino ando raporto.

Kotor 21.

Ekonomikano thaj socialo konzilo šaj del katar e vrama pe vrama Generalnone Parlamentoske raportura save intjaren ande peste generale rekomodacie thaj cikni introdukcia e informaciengi akceptuime katar e thema save somnisarde kava Pakto thaj katar speciale institucie pala e aktivitetura save keren pes po drom te respektuin pes manušikane čačipa andar kava Pakto.

Kotor 22.

Ekonomikano thaj Socialo Konzilo šaj tradel avere organuren Jekhethaneske Naciengo,ažutimaske organuren andar e Jekhethaneske Nacie,speciale institucien pe svako pučipe savo vazden opre e raportura sikadine ande kava kotor e Paktosko thaj savo šaj žutil kadale organenge/institucienge te phenen sarsave trubun te aven e maškarthemutne aktivitetura save šaj ažutin te kerel pes implementacia kadale Paktoski.

Kotor 23.

E thema save somnisarde kava Pakto čhinade pes maškar peste te e aktivitetura saven si maškarthemutno karakteri thaj save kamen te vazden opre e manušikane čačipa andar o Pakto intjaren ande peste vi e metode sar keripe e konvenciengo,keripe rekomodaciengo/ advetonengo, tehnikano ažutipe, khetane e governonca save kamen,khetanipe po regionalo levelo po drom te den pes advetura/rekomodacie thaj te kerel pes analiza.

Kotor 24.

Či jekh paragrafo andar kava Pakto našti xatjarel pes sar bilačhipe pala e Jekhethaneske Naciengi Konvencia thaj maj bare zakonengo speciale instituciengo save šuven po than e relacia thaj responsabiliteto varesave organurengo Jekhethaneske Naciengo thaj speciale instituciengo ande relacia pala e pučipa save vazdel opre kava Pakto.

Kotor 25.

Či jekh paragrafo kadale Paktosko či trubul te xatjarel pes sar čimuklipe varesave naciake te utilizil pire naturale barvalipa.

V
Kotor 26.

1. Kava Pakto si putardo pala o somnipe svakone themese savo si membro Jekhethaneske Naciengo vaj membronge lenge speciale institucienge,svakone themese savo somnisarda statuto Maškarthemutne Čačipaske Krisosko sar vi svakone avere themese kas akharel o Generalo Parlamento Jekhethaneske Naciengo te avel membro kadale Paktosko.
2. Kava Pakto trubul te ratufikuil pes.Ratifikaciake instrumentura ka aven deponuime ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.
3. Kava Pakto ka avel putardino pala o lethanipe svakone themese savo si ande relacia pala o paragrafo 1. kadale kotoresko.
4. O lethanipe/dženutnipe ka kerel pes kana deponuin pes e instrumentura pala o lethanipe ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.
5. Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo ka informišil sa e themen save somnisarde kava Pakto sar thaj ko deponuisarda e instrumentura pala e ratifikacia.

Kotor 27.

1. Kava Pakto ka avel pe čači zor kana deponuil pes ka Generalo sekretari Jekhethaneske Naciengo tranda thaj pandžto instrumenti pala e ratifikacia thaj lethanipe.
2. Pala svako them savo ratifikuil kava Pakto vaj lel than ande leste kana anel pes o tranda thaj pandžto instrumento pala e ratifikacia thaj lethanipe ,les (e Pakto) ka avel čači zor trin čhon katar o djes kana godo them deponuil e instrumentura pala e ratifikacia thaj lethanipe.

Kotor 28.

Paragrafura kadale Paktosko ka utilizin pes pe svako kotor jekhe themesko bi limitosko.

Kotor 29.
 

1. Svako them savo somnisarda kava Pakto šaj del sugestia te parudel pes vaj ramol pes/skrinil pes vareso maj but ando teksto thaj te del pes generalne sekretarese Jekhethaneske naciengo.Generalo sekretari ka bičhalel kadale nevipa sa e themenge save somnisarde kava Pakto thaj ka rodel lendar te phenen kamen vaj na te keren khetanipe pe savo ka dikhen si kadale nevipa lačhe vaj na.Te maj cerra/minimum duj trite kotora e themengo save si membrura phenen kaj kamen te keren kava khetanipe o Generalo sekretari ka kerel konferencia ando fremo Jekhethaneske naciengo.Svako parudipe vaj nevipe savo akceptuil but thema thaj savo lel than ando alosaripe trubul maj palal te akceptuil pes vi katar o generalo parlamento Jekhethaneske naciengo.
2. Kadala parudipa vaj nevipa ka aven pe čači zor kana aven akceptuime katar o Generalo Parlamento Jekhethaneske naciengo thaj akceptuime katar duj trite kotora e themengo save somnisarde kava Pakto.
3. Kana kadale parudipa thaj nevipa aven pe čači zor von si obligacia pala sa e thema save akceptuisarde kava,aver thema ka akceptuin numaj e paragrafura kadale Paktoske thaj parudipe vaj nevipe save von akceptuisarde maj anglal.

Kotor 30.

Na ande relacia e vakaripenca andar o paragrafo 5. kotor 26, o generalo sekretari Jekhethaneske Naciengo ka informišil sa e themen save trubul ande relacia pala o paragrafo 1. kadale kotoresko:

a) pala e somnura save si šuvdine po kava Pakto thaj ratifikaciake instrumentura ande relacia pala o kotor 26,
b) pala e datumura/djesa kana kava Pakto avel pe čači zor ande relacia pala o kotor 27. thaj pala o datumo kana kerda pes svako parudipe vaj nevipe andar o kotor 29.

Kotor 31.

1. Kava pakto savo si nakhadino pe:Anglikani, Kinezikani, Španjolikani, Francikani thaj Rusikani čhib ka avel deponuime ande arhiva Jekhethaneske Naciengo.
2. Generalo sekretari Jekhethaneske Naciengo ka bičhalel e kopie kadale Paktosko svakone themese ande relacia pala o kotor 26.