Konvencia Pala O Statuso Naąalde manuąengo

10 July 2002

Romani language translation of the substantive paragraphs of the 1951 Convention Relating to the Status of Refugees (“1951 Geneva Convention”) and its 1967 New York Protocol.

Foro Ženeva, 28-to jul 1951-to berš

E thema save čhinade pes,

• gindosa kaj o Šerutno lil Jekhethaneske Naciengo thaj e Generalo Deklaracia pala e manušenge čačipa, save po 10-to decembri 1948-to berš akceptuisarda/mukla o Generalo kidipe, vazde opre o principo kaj e manuša, bi diferenciako, trubun te utilizin manušenge čačipa thaj bazikane slobode,
• gindosa kaj e Organizacia Jekhethaneske Naciengo butivar sikada sar lel sama pe našalde manuša thaj kaj kadalesa kamla te del šaipe te svako utilizil manušikane čačipa thaj bazikane slobode,
• gindosa kaj avelas lačhe te e purane maškar-themutne kontraktura pala o statuso našalde manušengo avel revidirime thaj kodifikuime thaj te e neve kontraktosa buxljarel pes e utilizacia kadale instrumentongo thaj protekcia pala e našalde manuša,
• gindosa kaj o dinipe čačipasko po azilo šaj keren bare pharipa pala varesave thema thaj kaj phagav-ipe e problemosko našti kerel pes bi maškar-themutne ažutipasko, kamipasa te sa thema save akceptuisarde socialo thaj humanitaro karakteri e problemosko pala e našalde manuša keren sa so šaj po dromm te kava na kerel problemo mašakar e thema, džanglipasa kaj o Baro Komesari Jekhethaneske Naciengo pala e našalde manuša lel sama sar utilizin pes e maškarthemutne konvencie save protektuin e našalde manušen, khetane phangle:

JEKTO ŠERUTNO KOTOR

Generale Paragrafura

Kotor 1

Ko si o našaldo manuš

A. Ande relacia pala kadi konvencia, anav “našaldo manuš“ ka utilizil pes pe svako manuš:

1. Savo dikhla pes sar našaldo ande relacia pala e aranžmanura katar o 12- to maj 1926-to berš thaj 30- to jun 1928-to berš,vaj ande relacia pala e Konvencie katar 28-to oktobri 1933- to berš thaj 10-to februari 1938-to berš thaj Protokoli katar 14-to septembri 1939- to berš vaj ande relacia pala o Maj Baro Zakono Maškarthemutne organizaciako pala e Našalde Manuša.

E decizja save vazda opre e Maškarthemutni organizacia pala e našalde manuša ande vrama kana sasa lako mandato či oprin te statuso sar našalde manušengo len e manuša save peren telal e kondicie ande relacia pala o paragrafo 2 kadale kotoresko;

2. Save, džanglipasa so sasa maj anglal 1-tone januarosko 1951-tone beršesko thaj daratar kaj ka aven tradine kaj si aver rasa, kaj si len aver religia, etnikani bučim, politikano gindipe, šaj arakhen pes ando them savesko themutnipe si les thaj savo daratar či kamel te rodel protekcia kodole themesko; vaj savo, te naj les themutnipe pal naj ando them kaj permanento dživdil daratar či kamel te iril pes/avel palpale ande godo them.

Te e manuše si maj but katar jekh themutnipe definicia” them kasko themutnipe si les” ande relacia si pala svako them kasko themutnipe godole manuše si. Či ka gindil pes kaj si lindi protekcia e themeski kasko themutnipe e manuše si, svako manuš savo či roda protekcia jekhe themeske kasko themutnipe si les.

B.

1. Ande relacia pala kadi konvencia definicia “sa godo so sasa maj anglal 1-tone januaresko 1951-tone beršesko ”savo si ramosardino ando kotor 1, paragrafo A, šaj xatjaren pes sar:

a) godo so sasa maj anglal 1951-tone januar-esko ande Europa; vaj
b) godo so sasa maj anglal 1-tone januaresko 1951-tone beršesko ande Europa thaj maj dur; thaj svako them ka, kana del piro somno, ratifikacia, phenel sode si importante kadale definicie godolese kaj andar kadale definicie aven avri/inkljen vi obligacie save e thema len pe peste pe baza kadale konvenciaki.

2. Svako them savo lia than ande kadi konvencia thaj savi alosarda e definicia a) šaj alosarel vi definicia b) notifikaciasa savi ka bičhalel Generalnone sekretarese Jekh ethaneske naciengo.

C. Kadi konvencia ka, ande tele sikadine/ramosardine kazura, ačhel te utilizil pes pe svako manuš savo si ande relacia e paragrafurenca andar o kotor A:

1. te vov korkore-vojako vadži/inke jekhvar roda protekcia e themesko kasko themutnipe si les; vaj
2. te o manuš, savo xasarda themutnipe kodole themesko vadži jekhvar pire vojako lel les; vaj
3. te e manuše si nevo themutnipe thaj kava them vi protektuil les; vaj
4. te o manuš korkore-vojako irisajlo/avilo palapale ando them andar savo djelo godolese kaj sas les dar kaj ka avel tradino; vaj
5. te si e situacia ande savo o manuš sasa akceptuime sar našaldo phagardini, vov našti vi maj dur opril protekcia e themeski kasko themutnipe si les;

Gindosa kaj e kadale paragrafura či ka utilizin pes pe svako našaldo manuš pala savo vakarel pes ando paragrafo 1. somno A kadale kotoresko savo šaj, po drom te opril protekcia e themeski kasko themutnipe si les, sikavel sar kava them maj anglal trada les;

6. te e manuše naj themutnipe pal situacia, ande savo vov lia te avel našaldo, nakhli vov šaj te iril pes/džal palpale ando them ande savo bešla maj anglal.

Gindosa kaj kadale paragrafura či ka utilizin pes pe svako našaldo manuš pala savo vakarel pes ando paragrafo 1. somno A kadale kotoresko savo šaj, te či kamel te iril pes ando them ando savo maj anglal bešla, sikavel sar si tradino ande angluni vrama andar kava them.

D. Kadi konvencia či ka utilizil pes pe manuša saven si akana protekcia varesave organurengo vaj insituciako Jekhethaneske naciengo sar vi e protekcia Bare komesaresko Jekhethaneske Naciengo pala e našalde manuša.

Kana kadi protekcia ačhel pal o problemo kadale manušengo naj phagardino, ande relacia pala e rezolucie save vazda opre o Generalo kidipe Jekhethaneske naciengo pala našalde manuša, kadale manuša šaj utilizin o režimo kadale konvenciako.

E. Kadi Konvencia či ka utilizil pes pe manuša pala save o them kaj kava manušbešel gindil kaj si les čačipa sar vi averen ande godo them.

F. Paragrafura kadale Konvenciako či ka utilizin pes pe manuša pala save gindil pes:

1. kaj kerde varesavo džungalipe kontra e pakiv, maripasko džungalipe vaj kriminaliteto kontra o manušipe;
2. kaj kerde baro kriminaliteto kontra maškar-themutno čačipe avral e themesko savo mukla len pe piri phuv maj anglal deso si mukline ande godi phuv sar našalde manuša;
3. kaj kerde džungalipa save si kontra e ares-lipanca Jekhethaneske naciengo.

Kotor 2 – Generale obligacie

Svakone našalde manuše si obligacie pala o them kaj bešel thaj specialo si les obligacie pala e zakonura thaj paragrafura save len sama pala o oficielo trajo.

Kotor 3 – Nadiskriminacia

E thema save somnisarde kadi konvencia ka utilizuin lake paragrafura bi diskriminaciako ande relacia pala o kolori, religia vaj etnikano bučim.

Kotor 4 – Religia

E thema save somnisarde kadi konvencia ka utilizuin egalutno zakono pe našalde manuša save si pe lengi teritoria sar vi pala pire manuša ande relacia pala e sloboda thaj religia.

Kotor 5 – Dinde čačipa save naj ande relacia pala kadi konvencia

Či jekh paragrafo andar kadi konvencia naj ande relacia avere čačipenca dinde našalde manušenge avere dokumentonca.

Kotor 6 – Telal egalutne kondicie

Ande relacia pala kadi konvecia vakaripe ”telal egalutne kondicie ” si kana sa e kondicie (specialo kodola save si ande relacia pala o bešipasko than, kondicie pala o bešipe ando them) save jekh manuš trubul te kerel po drom te utiulzuil o čačipe pala savo vakarel pes,trubun te keren pes numaj či trubun te keren pes kodole kondicie save jekh našaldo manuš našti kerel.

Kotor 7 – Bi reciprocitetosko

1. Telal e rezerva maj lačhe paragrafurengi planirime kadale konvenciasa, svako them savo somnisarda kadi konvencia ka uzilituil o režimo (ande relacia pala e našalde manuša) savo generalo utilizil vi pala averthemeske manuša/strenura.
2. Kana nakhen trin berša sa e našalde manuša save si pe teritoria e themengi save somnisarde kadi konvencia ka aven slobode katar o zakonesko reciprociteto.
3. Svako them savo somnisarda kadi konvencia vi maj dur ka del našalde manušenge čačipa pe save len vi sasa pretenzia po djes kana kadi konvencia avel pe čači zor ande godo them.
4. E thema save somnisarde kadi konvencia pherde ilesa ka len sama po šaipe te e našalde manušenge den, kana naj reciprociteto, maj but čačipa katar godola pe save len si pretenzia ande relacia pala o paragrafo 2, 3 sar vi šaipe te e našalde manuša save našti keren e kondicie save si ramosardine ande paragrafura 2 thaj 3 šaj aven slobode katar o reciprociteto.
5. Lekharipe/ramosaripe andar e oprune paragrafura 2 thaj 3 utilzuin pes vi pe čačipa pala save vakarel pes ande kotora 13,18,19,21 thaj 22 kadale konvenciako sar vi pe čačipa save naj ramopsardine ande late.

Kotor 8 – Sloboda katar e speciale aktivitetura

Te keren pes varesave speciale aktivitetura kontra varesave manuša andar varesavo them e thema save somnisarde kadi konvencia či ka keren kadale aktivitetura pe našalde manuša save si vi formalo andar godo them numaj kaj si les godo themutnipe. E thema save somnisarde kadi Konvencia save našti utilizin generalo gindipe savo si ramosardino ande kava kotor ka muken ande varesave kazura e našalde manušen.

Kotor 9 – Cerra/zala vramake aktivitetura

Či jekh paragrafo andar kadi konvencia naj sar areslipe te opril varesave theme savo somnisarda kadi konvencia, kana si o maripe vaj ande varesavi aver specialo vrama, te kerel pe jekh vrama aktivitetura save kadava them gindil kaj trubun te keren pes po drom te arakhel pes nacionalo sekuritato.

Kotor 10 – Continuity of residence

1. Te sasa o našaldo manuš deportuime (tradino andar piro them) kana sasa o dujto themesko maripe thaj te sasa tradino pe teritoria e themaski savi somnisarda kadi konvencia thaj te akana gothe trail, e vrama savi vov bešla sar tradino manuš ka dikhel pes sar vi e vrama savi vov bešla sar vi aver.
2. Te sasa varesavo našaldo manuš deprotuime katar e teritoria e themeski savi somnisarda kadi konvencia kana sasa o dujto themesko maripe thaj irisajlo/avilo palapale ande godo them maj anglal deso kadi konvencia avili pe čači zor te ande godo them trail, e vramako periodo maj anglal e dportacia sar vi o periodo palal e deportacia ka dikhel pes sar permanento bešipe ande godo them.

Kotor 11 – Refugee seamen

Mornara sar našalde manuša Te e našalde manuša sajekh/permanento keren buti sar membrura pe varesavo pajesko kaštuno vurdon pe savo si šuvdino o flago varesave themesko savo somnisarda e konvencia godo them pherde ilesa ka dikhel sar te arakhel varesavo šaipe te muken pes te train pe lengi teritoria thaj te del lenge personale lila vaj pe jekh vrama te mukel len pe piri teritoria spcialo godolese te lokharel lengo kamipe te ždan ande varesavo aver them.

DUJTO ŠERUTNO KOTOR

Juristikano statuso

Kotor 12 – Personalo statuso

1. Personalo statuso svakone našalde manušesko ka regulišil pes zakonosa e themesko savo si lesko domocilo vaj te naj o domicilo zakonesa e themeske kaj akana bešel.
2. Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka respektuil e čačipa save sesa e našalde manuše thaj save aven avri andar personalo statuso, specialo kodola save aven kana e manuša prandin pes, rezervasa, te godo trubul, te keren pes e formalite-tura save si ande relacia e zakonosa kodole themesko numaj trubul te džanel pes kaj o čačipe,savo si opre ramosardino, trubul te avel katar kodola čačipa save trubun te aven akceptuime katar o juristikano them te o manuš saves si intereso pala kava či avilo našaldo.

Kotor 13 – Mobilo thaj namobilo pala dadesko barvalipe

E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren so maj lačhi procedura e našalde manušenge sar godo keren vi averthemenge manušenge ande relacia pala o mobilo thaj namobilo paladadesko barvalipe.

Kotor 14 – Intelektualo thaj industrikano manušesko barvalipe

Ande relacia pala e protekcia/arakhipe indstrikane manušeske barvalipasko specialo pala varesave pilte, fabrikake somnura, komerciale anava, ande relacia pala e protekcia lilengi/kniške/pustika, artistikane thaj saensistikane manušeske barvalipasko, e našalde manušen ka avel (ando them kaj bešen) egalutno tretmano sar vi averen. Pe teritoria savi si e themeski savo somnisarda kadi konvencia kadale našalde manušen ka avel egalutno čačipen sar vi si e manušen save ave andar godo them kaj bešel o našaldo manuš.

Kotor 15 – Čačipe po khetanipe

E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren egalutni procedura pala e našalde manuša sar vi pe averthemeske manuša te von kamen te keren varesavo amalipe save naj politikano areslipe thaj save naj lukretivo. Kade ka avel vi te kamen te keren sindikatura.

Kotor 16 – Čačipe te sikaven pes anglal o krisi

1. Svakone našalde manuše ka avel, pe teritoria e themeski savo somnisarda kadi konvencia, slobodo thaj lokho akseso anglal e krisura.
2. Ando them savo somnisarda kadi konvencia, kaj o našaldo manuš sajekh bešel, ka avel les egalutni procedura sar vi avere manušen ande relacia pala o akseso anglal o krisi, sar vi krisikano ažutipe thaj sloboda katar cautio judicatum solvi.
3. Ande thema save somnisarde kadi konvencia, avral andar godi kaj bešel thaj ande relacia pala e pučipa andar o paragrafo 2, pala svako našaldo manuš ka kerel pes egalutni procedura sar vi normalo civilo andar godo them.

TRINTO ŠERUTNO KOTOR

Lukrative butjarimaske thana

Kotor 17 – Pokinde profesie

1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren pala svako našaldo manuš savo bešel pe lengi teritoria maj lačhi procedura savi kerel pes telal kodole kondicie vi pala averthemeske manuša/strenura ande relacia pala o pokinipe pala varesavi profesionalo buti.
2. E limitura save utilizin pes pala e averthemeske manuša po drom te protektuin pes o kherutno butjarimasko marketo či ka utilizil pes kontra e našalde manuša save sesa katar ethema save somnisarde kadi konvencia mukline po djes kana kadi konvencia avili pe čači zor vaj či ka utilizil pes pe našalde manuša save šaj astaren e kondicie:

a) te trin berša bešle ande godo them;
b) te si len prandimasko amal/partneri saves si themutnipe e themesko kaj bešen. O našaldo manuš našti utilizil kava čačipe te mukla pire prandimaske amale/partnere; vaj či ka utilizil pes pe našalde manuša save šaj astaren e kondicie:
c) te si les jekh vaj maj but čhavre saven si the-mutnipe e themesko kaj bešel;

3. E thema save somnisarde kadi konvencia ka len sama pherde ilesa pe aktivitetura kasko areslipe te e čačipa našalde manušengo, ande relacia pala e profesie save pokinen pes, egalizuin/keren jekh sar aver e čačipenca kodole themenge manušenca/civilenca thaj specialo pala našalde manuša save die pe lengi teritoria sar manuša save trubum te butjaren vaj te bararen e populacia e manušengi ande godo them.

Kotor 18 – Na pokinimaske profesie

E thema save somnisarde kadi konvencia ka utilzin pala e našalde manuša save arakhle pes pe lengi teritoria/phuv so maj lačhi procedura thaj kadi procedura či ka avel maj bilačhi katar godi savi utilizil pes pala e averthemeske manuša/strenura ande relacia pala napokinimaske profesie ande agrikultura, industria, kin-bikinipe.

Kotor 19 – Slobode profesie

1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka utilizil pala e našalde manuša save bešen pe lengi teritoria, saven si diplome katar o barederipe varesave themesko thaj kamen te keren buti, so maj lačhi procedura, thaj kadi procedura či trubul te avel maj bilačhi katar e procedura savi utilizil pes pala e averthemeske manuša/strenura.
2. E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren sa so šaj, thaj ande relacia lenge bare zakonosa, te den šaipe e našalde manušenge pala bešipasko than ande sa e metropole/bare forura pe save von len sama.

ŠTARTO ŠERUTNO KOTOR

Barvalipe

Kotor 20 – Racionacia

Kana si o sistemo pala e racionacia ande savesko fremo si o sasto societato thaj savesa kerel pes regulacia pala o parudipe e produktengo save naj but e našalde manuša thaj aver ka aven jekh sar aver.

Kotor 21 – Kher

Ande relacia pala o kher, e thema save somnisarde kadi konvencia ka utilizin so maj lačhi procedura pala e našalde manuša save bešen pe lengi teritoria; Kadi procedura či trobul te avil maj bilačhi katar godi savi utilizil pes pala e averthemeske manuša.

Kotor 22 – Generalo edukacia

1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren egalutni/jekh sar aver procedura sar vi averenca e našalde manušenca ande relacia pala e elementaro edukacia.
2. E thema save somnisarde kadi konvencia ka utilizin/keren pala e našalde manuša so maj lačhi procedura savi či ka avel maj bilačhi katar e procedura savi kerel pes pala e averthemeske manuša ande relacia pala aver kategorie e edukaciake thaj specialo ande relacia pala e studie/bare škole.

Kotor 23 – Publiko ažutipe

Ande relacia pala o ažutipe e thema save somnisarde kadi konvencia ka keren godi procedura našalde manušenca save bešen pe lengi teritoria sar vi averenca.

Kotor 24 – Butjarimasko zakono thaj socialo sekuritato

1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren e procedura našalde manušenca sar vi averenca:

a) te si godola pučipa regulišime/kerdine zakonosa vaj si ande relacia administrative barederipasa: love pala o butjaripe, khetane e familiake ažutimaske pokinimasa, katar thaj dži kaj trail e buti, maj but časura e butjarimaske, pokinipe pala e beršeski vakacia, limito ande relacia e butjaki ando kher;
b) ande relacia pala o socialo sekuritato zakoneske paragrafura pala e bibaxtalipa po butjako than; pala profesionale nasvalipa; pala e bijandipa, pala e nasvalipa; pala o invaliditeto; pala o puranipe thaj meripe; pala o nabutjaripe; pala e familiake obligacie sar vi pala svako aver riziko savo si regulišime sistemosa pala o socialo sekuritato, telal e rezerva:

i) pala e aranžmanura save intjaren e čačipa save sesa e manuše thaj e čačipa save trubun te aven e manuše;
ii) pala e speciale paragrafura ramosardine ando nacionalo zakono e themesko kaj o našaldo dživdil save si ande relacia pala o dinipe kaj opaš dinipe save pokinen pes andar e publike fondura, sar vi pala o ažutipe savo del pes e manušenge save či astaren e kondicie ande relacia pala o dinipe pala permanento penzia.

2. Čačipe pe lovengo dinipe, kana o našaldo manuš merel godolese kaj sasa les bibaxt pe butjako than (kaj kerel buti) vaj kaj profesionalo nasvajlilo, či ka avel limitirime godolese kaj o manuš bešel avral e teritoria e themeski savo somnisarda kadi konvencia.
3. E thema save somnisarde kadi konvencia ka buxljaren pe našalde manuša čačipe pe utilizacia e kontraktonenca save phangle vaj ka phanden maškar peste po drom te intjaren pes e čačipa vaj te astaren pes e čačipa pala o socialo sekuritato, te e našalde manuša šaj astaren e kondicie save si kerdine pala e civilura andar e thema save somnisarde e kontrakura pala save vakarel pes.
4. E thema save somnisarde kadi konvencia ka dikhen o šaipe te buxljarel pes vi pe našalde manuša čačipe pe utilizacia savo avel avri andar e kontraktura (pala save si ramosardino opre) save sesa vaj ka aven pe čači zor, maškar e thema save somnisarde o kontrakto thaj maškar godola save na.

PANDŽTO ŠERUTNO KOTOR

Administrative aktivitetura

Kotor 25 – Administrativo ažutipe

1. Te pala realizacia e čačipaski katar varesavo našaldo manuš trubul ažutipe katar averthemutne bvarederipa/autoritetura savenca o našaldo manuš našti vakarel, e thema save somniosarde kadi konvencia pe savi teritoria o našaldo trail ka ažutin leske vaj numaj lenge barderipasa vaj varesave maškarthemutne barederipasa.
2. O barederipe vaj barederipa pala save vakarel pes ando paragrafo 1 ka den avri vaj ka keren te telal lengi kontrola, den avri e našalde manušenge personale lila saven si vi averthemutne manušen ande godo them.
3. Gasave personale lila ka paruden oficiale aktura save averthemune mnušenge den lenge nacionale barederipa.
4. Gasave aktivitetura, save si ramosardine opre,trubun te pokinen pes numaj kava pokinipe ka avel egalutno e pokinimasa save den vi e civilura andar godo them pala kadale servisura.
5. E paragrafura andar kava kotor naj mamuj/kontra e kotorenca 27. thaj 28.

Kotor 26 – Sloboda pala o miškipe

Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka del e našalde manušenge save permanento/sajekh bešen pe lengi teritoria čačipe te alosaren o than kaj ka bešen thaj te slobodo miškin pes telal e kondicie save utilizin pes vi pala e averthemenge manuša.

Kotor 27 – Lila pala o identiteto

E thema save somnisarde kadi konvencia ka den e lila pala o identiteto svakone našalde manušese savo bešel pe leski teritoria thaj saves naj lačhe personale lila.

Kotor 28 – Personale lila pala o slobodo miškipe

1. E thema save somnisarde e konvencia ka den e našalde manušenge save sajekh bešen pe lengi teritoria lila pala o miškipe save ka den lenge šaipe te džan vi avral kadale teritoriatar te godo naj kontra o nacionalo sekuritato; o paragrafo katar o apendix A ka utilizin pes pe kadala lila khetane e konvenciasa. E thema save somnisarde kadi konvencia šaj den gasave lila svakone dujtone našalde manuše savo bešel pe lengi teritoria; e thema ka len specialo sama pe kazura ande save e našalde manuša save si pe lengi teritoria thaj save našti te aresen e miškipaske lila te džan andar o them kaj permanento train.
2. E thema save somnisarde kadi konvencia ka respektuin e miškipaske lila save die, ande relacia pala e purane kontraktura, thaj ka dikhen pe kadale lila sar kana si kerdine ande relacia ladale kotoresa.

Kotor 29 – Fiskale obligacie

1. E thema save somnisarde kadi konvencia či ka roden katar e našalde manuša varesave speciale takse save si maj bare katar e takse save len pes katar normale civilura ande gasave situacie.
2. Te e našalde manuša kamen sar averthemeske manuša administrative dokumentura sar vi e identitoske lila godo ka pokinel pes.

Kotor 30 – Barvalipasko transfero

1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka mukel e našalde manušen, ande relacia zakonesa ande godo them, te o barvalipe savo ande pe lengi teritoria indjaren pesa pe teritoria avere themeski kaj ka bešen permanento.
2. Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka lel sama pe mangipaske lila save den e našalde manuša save kamen oficielo šaipe te indjaren pesa piro barvalipe kaj ka bešen sajekh/permanento.

Kotor 31 – Našalde manuša save bi muklipasko bešen ande varesavo them

1. E thema save somnisarde kadi konvencia či ka keren sankcie kana e našalde manuša den pe lengi teritoria bi lenge muklipasko kana e našalde manuša aven katar e teritoria kaj si lengo trajo vaj sloboda dukhadine ande relacia kotoresa 1. E našalde manuša trubun kana den ande averthemeski teritoria te džan ande oficiale themeske institucie thaj te phenen sostra našle.
2. E thema save somnisarde kadi konvencia či ka utilizin, ande relacia pala e našalde manušengo miškipe, varesave aver limitura numaj godola save trubun te keren pes; kadala limitura ka utilizin pes/keren pes numaj dži kaj ando them kaj našalde manuša avile ši regulišil pes lengo statuso vaj dži kaj von či džan ande varesavo aver them. Godolese/vaš odi e thema save somnisarde kadi konvencia ka den e našalde manušenge jekh vramako periodo sar vi varesave lokharipa.

Kotor 32 – Tradipe

1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka traden e našalde manuše katar pširi teritoria numaj te o našaldo manuš kerel problemo pala o nacionalo sekuritato.
2. Tradipe našalde manušengo ka kerel pes numaj kana annel pes o decizji savo si ande relacia e zakonesa. E našalde manušese trubul te del pes,te godo naj kontra nacionalo sekuritatosa, šaipe te phenel sostar trubul te ačhel sar vi šaipe te kerel rovipasko lil thaj te arakhel pes advokato savo ka reprezentui les anglal o barederipe/autoriteto.
3. E thema save somnisarde kadi konvencia ka den gasave našalde manušese lašho vramako periodo po drom te den lese šaipe te arakhel varesavo aver them kaj te džal. E thema save somnisarde kadi konvencia čaj ande kava periodo keren aktivitetura pala save von gindin kaj trubun te keren.

Kotor 33 – Tradimasko opripe

1. Či jekh them savo somnisarda kadi konvencia či ka tradel vaj iril zorasa e našalde manuše pe teritoria katar vov našlo godolese kaj sasa les rasno, religiako, themutnipasko problemo vaj aver politikano gindipe.
2. Pe kava paragrafo našti akharel pes o našaldo manuš savo šaj dukhavel e themesko sekuritato kaj arakhel pes ande godo momento vaj te kerda varesavo kriminalo akto thaj te si krisisardo.

Kotor 34 – Naturalizacia

E thema save somnisarde kadi konvencia ka den so maj baro šaipe te kerel pes asimilacia thaj naturalizacia našalde manušengo. Von specialo ka sidjaren e procedura pala e naturalizacia thaj ka keren maj lesne love pala kadi procedura.

ŠOVTOŠERUTNO KOTOR

Egzekutive thaj nakhipaske paragrafura

Kotor 35 – Ko-operacia nacioinale barederi-pasko Jekhethaneske nacienca

1. E thema save somnisarde kadi konvencia lie pe peste obligacia te keren ko-operacia bare komesaresa Jekhethaneske naciengo pala našalde manuša thaj svakone avere organosa/instituciasa Jekhethaneske naciengo save šaj aven po than bare komesaresko specialo te lokhare lese te lel sama sar utilizin pes e paragrafura kadale konvenciako.
2. Po drom te den šaipe bare komesareske vaj svakone avere instituciake Jekhethaneske naciengo save šaj aven po lesko than pala dinipe e raporturengo Jekhethaneske nacienge, e thema save somnisarde kadi konvencia te den lenge ande lačhi forma informacie thaj statistika ande relacia pala:

a) statuso našalde manušengo
b) utilizacia kadale konvenciako
c) pala e zakonura, paragrafura save ka aven pe čači zor pala e našalde manuša.

Kotor 36 – Informacie pala e nacionale zakonura

E thema save somnisarde kadi konvencia ka den e Generale sekretarese Jekhethaneske naciengo zakoneske tekstura save šaj anen po drom te protektuin/arakhen utilizacia kadale konvenciaki.

Kotor 37 – Sarsavi sas relacia purane konvencianca?

Bi dukhavipasko paragrafosko 2 kotoresko 28, kadi konvencia avili po than, maškar e riga (e thema) save somnisarde kadi konvencia, kontrakturengo katar o 5-to juli 1922-to berš, 31-to maj 1924-to berš, 12-to maj 1926-to berš, 30-to jun 1928-to berš thaj 30-to juli 1935-to berš, sar vi e konvenciako katar 28-to oktobri 1933-to berš, 10-to februari 1938-to berš, protokoli katar 14-to septembri 1939-to berš thaj kontraktosko katar 15-to oktobri 1946-to berš.

EFTATOŠERUTNO KOTOR

Maj palune paragrafura

Kotor 38 – Sar phagavel pes o problemo?

Svako problemo maškar e thema save somnisarde kadi konvencia ande relacia pala e konvenciako xatjaripe thaj utilizacia savo našti phagavel pes varesar ka phagavel o Maškarthemutno čačipasko krisi kana godo mangel jekh katar e thema saven si problemo.

Kotor 39 – Somnipe, ratifikacia thaj lethanipe

1. Kadi konvencia ka avel putardi pala o somnipe ando foro Geneva katar 28-to juli 1951-to berš thaj pala godo datumo ka avel deponouime ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.Voj ka avel putardi pala o somnipe ande Europako ofiso Jekhethaneske naciengo katar 28-to juli dži kaj 31-to avgust 1951-to berš, pala godo palpale ka avel putardi pala o somnipe ando šerutno bešipasko than Jekhethaneske naciengo katar 17-to sepembri 1951-to berš dži kaj 31-to decembri 1952-to berš.
2. Kadi konvencia ka avel putardi pala o somnipe katar sa e thema save si membrura Jekhetheneske nacienge sar vi katar svako them savo naj membro numaj si akhardino pe oficielo pe konferencia pala o statuso našalde manušengo thaj manušengo saven naj themutnipe vaj svako them kase o Generalo kidipe/kongreso bičhalel akharipe te somnil.Voj ka avel ratifikuime pal e ratifikaciake instrumentura ka aven deponuime ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.
3. E thema pala save vorbil pes ando paragrafo 2 kadale kotoresko šaj somnin kadi konvencia katar 28-to juli 1951-to berš. O lethanipe ka kerel pes kade kaj ka deponuin pes e instrumentura pala o lethanipe ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.

Kotor 40 – Paragrafo pala e teritorialo utilizacia

1. Svako them kana somnil kana somnil, kerel ratifikacia vaj lethanipe šaj phenel kaj kadi konvencia ka avel buxljardini pe sa e teritorie save si leske. Kava vakaripe/vorba ka avel čači katar o djes kana godi konvencia avel pe čači zor ande godo them.
2. Ande svako vrama maj palal kava buxljaripe ka kerel pes notifikaciasa savi ka avel bičaldine generale sekretarese Jekhethaneske naciengo thaj ka avel čači katar o 90-to djes kana o Generale sekretarese Jekhethaneske naciengo aresel e noitifikacia vaj po djes kana kadi konvencia avel pe čači zor ande godo them.
3. Ande relacia pala e teritorie pe save kadi konvemcia či ka utilizil pes po djes kana kerel pes o somnipe, ratifikacia vaj lethanipe svako them saves si intereso ka dikhel si šaipe vaj na te so maj anglal kerel e aktivitetura te utilizil kadi konvencia pe opre ramosardine/lekhardine teritorie telal jekh kondicia te piro glaso den vi e governura kadale teritoriangi.

Kotor 41 – Federalo paragrafo

Ando kazo kana si ando pušipe jekh federativi vaj naunitaro them ka uzilizin pes telune paragrafura:

1. ande relacia pala e membrura kadale konvenciaki kasko zakono perel po federalo barederipe, obligacia federale governoski ka egalutni obligacienca e themenge saven naj federalo konstitucia.
2. ande relacia pala e membrura kadale konvenciaki kasko zakono perel po federalo barederipe pal ande peste intjaren e kantonura save korkore vazden opre kadale decizja o federalo governo, so maj anglal, ka informišil pozitivo kadale kantonura pala kadale kotora.
3. federativo them savo somnisarda kadi konvencia ka del, te godo rodel aver them savo somnisarda kadi konvencia perdal o Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo, raporto pala e zakonura save si pe zor ande federative kotora save keren godo them ande relacia varesave paragrafosko kadale konvenciako.

Kotor 42 – Rezerve

1. Kana del pes o somno, ratifikacia vaj lethanipe svako them šaj šuvel/thol rezerve pe kotora kadale konvenciaki numaj našti pe kotora 1, 3, 4, 16 (1), 33, 36. dži kaj kotor 46.
2. Svako them savo somnisarda kadi konvencia thaj savo šuvda rezerva ande relacia pala o paragrafo 1 kadale kotoresko šaj kana kamel cirdel kadi rezerva kade kaj ka informišil Generale sekretare Jekhethaneske naciengo.

Kotor 43 – Avipe pe čači zor

1. Kadi konvencia avel pe čači zor 20-to djes katar o djes kana deponuil pes 6-to instrumento pala e ratifikacia vaj lethanipe.
2. Pala svako them savo ka ratifikuil e konvencia vaj khetanil pes e konvenciasa kana deponuil pes o 6-to instrumento pala e ratifikacia vaj lethanipe, voj ka avel pe čači zor 90-to djes kana deponuin pes e instrumentura godole themesko pala e ratifikacia vaj lethanipe.

Kotor 44 – Cirdipe

1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia šaj cirdel piro somno katar e konvencia jkana godo kamel notifikaciasa savi trubul te bičhalel Generalnone sekretarese Jekhethaneske naciengo.
2. O cirdipe ka avel pe čači zor jekh berš katar o djes kana o Generalo sekretari akceptuil kadi notifikacia.
3. Svako them savo dia piro raporto vaj notofikacia ande relacia pala o kotor 40 šaj maj palal informišil Generalnone sekretare Jekhethaneske naciengo kaj či ka utilizil pes e konvencia pe teritoria savi si sikadini ando raporto/notifikacia. E konvencia atoska/atunči ka ačhel te utilizil pes pe godi teritoria jekh berš katar o djes kana o Generalo sekretari akceptuil godi iinformacia.

Kotor 45 – Revizia

1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia šaj kana kamel te rodel revizia kadale konvenciaki kade kaj ka tradel/bičhalel jekh lil Generalnone sekretarese Jekhethaneske naciengo.
2. O Generalo kongreso Jekhethaneske naciengo ka phenel sarsave aktivitetura trubun te keren pes, te godo trubul, ande relacia pala godo lil.

Kotor 46 – Notofikacia Generale sekretaresko Jekhethaneske naciengo

Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo ka notifikuil sa e themenge save si membrura Jekhethaneske naciengo sar vi e themenge save naj membrura pala save vakarel pes ando kotor 39:

1. informacie pala save vakarel pes ando somno I kotoresko 1;
2. somnura, ratifikacie thaj lethanipa pala save vakarel pes/vorbil pes ando kotor 39;
3. notifikacie pala save vakarel pes ando kotor 40;
4. rezerve, šuvdine vaj cirdine,pala save vakarel pes ando kotor 42;
5. o datumo kana kadi konvencia ka avel pe čači zor ando egzamplo kotoresko 43;
6. cirdipa thaj informacie ande relacia pala o kotor 44;
7. revizia pala savi vakarel pes/vorbil pes ando kotor 45.

Kerdino ando foro Ženeva po 28-to juli 1952-to berš ande jekh kopia thaj anglikano sar vi francikano teksto si jekh sar aver. Von ka aven deponuime ande arhiva Jekhethaneske naciengo pal oficiele kopie ka aven bičhaldine sa e themenge save si membrura Jekhetheneske naciengo sar vi e themenge save naj membrura pal pala lende vakarel pes/vorbil pes ando kotor 39.

Protokoli pala o statusi našalde manušengo

(Foro New York, 31-to januari 1967-to berš)

E thema save somnisarde kava protokoli, gindosa kaj e Konvencia pala o statuso našalde manušengo si kerdini po 28-to juli 1951-to berš ando foro Ženeva (maj dur ando teksto konvencia) intjarel ande peste numaj kodola manuša save si našalde manuša godolese kaj vareso sasa maj anglal 1-to januari 1951-to berš, gindosa kaj katar e vrama kana si e konvencia lindi/akceptuime sesa but situacie ande save si kerdine vadži/inke našalde manuša thaj kaj kadale našalde manuša godolese našti aven šuvdine/thodine ando fremo kadale konvenciako, gindosa kaj sa e našalde manušen trubul te avel egalutno statuso sar si phendino ande definicia e konvenciaki, bi reakciako pala o vramako periodo dži kaj 1-to januari 1951-to berš, čhinade pes/phande e vorba:

Kotor I – Generale paragrafura

1. E thema save somnisarde kava protokoli ka utilizin e kotora 2. dži kaj 34 pe našalde manuđša sar si godo maj dur ando teksto definišime.
2. Ande kava protokoli o termino “našaldo manuš“, numaj na ando punkto 3. kadale kotoresko, ka utilizil pes svako manuš savo si definišime kotoresa 1. kadale Konvenciako
3. E thema save somnisarde kava protokoli ka utilizin les bi geografgikane limitosko, numaj e vakaripa save si dinde katar e thema save si membrura e Konvenciaki ande relacia pala o kotor 1B (1)(a), te naj buxljardine ande relacia pala o kotor 1 B (2), ka utilizin pes pe baza e protokoleski.

Kotor II – Kooperacia nacionale barederipasko Jekhethaneske nacienca

1. E thema save somnisarde kava protokoli lie pe peste obligacia kaj ka keren khetani buti/kooperacia e oficosa Bare komesaresko Jekhethaneske naciengo, vaj svakone avere agenciasa savi ka avel pe ofisosko than thaj kerel kodola butja, e thema specialo ka a\utin kade kaj ka dern leske šaipe te lel sama sar utilizil pes kava protokoli.
2. Po drom te del pes ofisose bare komesareske vaj svakone avere agenciase Jekhethaneske naciengo te kerel raportura organurenge Jekhethanese naciengo, e thema save somnisarde kava protokoli lie pe peste obligacia te den lenge lačhe informacia sar vi e statistika:

a) pala e kondicie sar train/dživdinen e našalde manuša;
b) sar utilizil pes kava protokoli;
c) zakonura, paragrafura pala e našalde manuša savi si vaj ka aven pe čači zor.

Kotor III – Dinipe e informaciengo pala o nacionalo zakono

E thema save somnisarde kava protokoli ka den e generale sekretarese Jekhethaneske naciengo zakonenge tekstura save si kerdine po drom te protektuil pes/arakhel pes kava prtokoli.

Kotor IV – Sar phagaven pes e problemura

Svako problemo mašakar e thema save somnisarde kava protokolo savi si ande relacia pe lesko ginavipe vaj utilizacia, thaj savo našti avel phagardino pe varesavo aver drom, ka bičhalel pes anglalo o Maškarthemutno čačipasko krisi te godo kamel jekh katar e thema saven si problemo.

Kotor V – Lethanipe ando protokolo

Kava protokoli si putardino pala o lethanipe ando anav sa e themengo save si membrura e Konvenciaki thaj svakone avere themesko savo si membro Jekhethaneske naciengo vaj membro varesave speciale agenciako vaj kodolake kaske avel bičhaldino akharimasko lil katar o Generalo Kongreso Jekhethaneske naciengo te lel than. O lethanipe ka kerel pes kade kaj ka deponuin pes e instrumentura pala o lethanipe ka Generalo Sekretari Jekhethaneske naciengo.

Kotor VI – Klauzula pala e federacie

Ande kazura kana si o them kerdino sar federacia ka utilizin pes kadala paragrafura:

1. ande relacia pala godola membrura e Konvenciaki save utilizin pem ande relacia kotoresa I punkto 1. kadale protokolesko, pal peren telal zakoneski jurisdikcia federale zakoneske barederipasko, obligacie federale governosko ka aven egalutne sar vi pala e thema save somnisarde kadi konvencia pal naj federacie;
2. ande relacia pala godola membrura e Konvenciaki save utilizin pem ande relacia kotoresa I punkto 1. kadale protokolesko, pal peren telal zakoneski jurisdikcia e themengo sar kantono, provincia save si kotor e federaciako, saven ande relacia bare maj bare zakonesa e themeske naj obligacia te keren zakoneski akcia, o federalo governo jekhe lačhe rekomodaciasa, so maj sigo ka informišil barederipe kodole themesko, provinciako vaj kantonesko pala opre sikadine kotora;
3. federalo them savo somnisarda kava protokolo, te godo kamel varesavo aver them savo si mem-brošaj del raporto pala o zakono thaj pragmatika ande federacia thaj lake kotora ande relacia pala svako odredba e Konvenciaki savi utilizil pes ande relacia pala o kotor I. punkto 1. kadale proto-kolosko ande savo šaj phenel dži kaj areslo pes ande uzilitacia e paragrafoski zakoneske vaj avere akciasa.

Kotor VII – Rezerve thaj informacie

1. Kana kerel pes o lethanipe, svakone theme si čačipe te thol/šuvel rezerva po kotor IV kadale protokolosko vi pe utilizacia, ande relacia kotoresa I kadale protokolesko, svako paragrafo kadale Konvenciako numaj na godola save si intjardine ande kotora 1, 3, 4, 16 (1) thaj 33, telal kondicia, kana si ando pučipe o them savo somnisarda kadi Konvencia,e rezerve save si šuvdine pe baza kadale kotoreski na buxljaren pes pe našalde manuša pe save e Konvencia utilizil pes.
2. E rezerve save si šuvdine/thodine katar e thema save somnisarde kadi Konvencia ande relacia pala o kotor 42. utilizil pes, te naj cirdine, pe lenge obligacia save inkljen avri andar kava protokolo.
3. Svako them savo šuvel/thol rezerva ande relacia punktosa 1. kadale kotoresko šaj vi cirdel las, numaj trubul pala kava te informišil vi e generale sekretare Jekhethaneske naciengo.
4. Ka gindil pes/lel pes sar čače kaj e informacie save o them savo somnisarda e Konvencia thaj savo lel than vi ando protokolo del ande relacia e kotoresa 40. punkto 1. thaj 2. e Konvenciako, si ande relacia vi kadale protokolesa, kondiciasa te kana o them lethanil pes či informišisarda generale sekretare Jekhethaneske naciengo. Ka gindil pes kasj e paragrafura kotoresko 40. punkto 2. thaj 3. thaj kotoresko 44. punkto 3. e Konvenciako urilizin pes pe kava Protokolo mutatis mutandis.

Kotor VIII – Avipe pe čači zor

1. Kava protokoli ka avel pe čači zor po djes kana deponuin pes 6-to instrumento pala p lethanipe.
2. O protokolo avel pe čači zor pala svako them savo kamel te lel than kana deponuil pes 6-to instrumento pala o lethanipe ando protokolo, po djes kana deponuil pes o instrumento pala o lethanipe katar godo them.

Kotor IX – Cirdipe

1. Svako them savo somnisarda šaj vi cirdel pes andar o protokolo ande svako vrama, kade kaj ka kerel lil savo trubul te bičhalel generale sekretareske Jekhethaneske naciengo.
2. Kava cirdipe avel pe čači zor pala o them savo somnisarda savo bičhalda o lil pala o cirdipe jekh berš katar o djes kana o cirdipe si akceptuime katar o generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.

Kotor X – Notifikacia generale sekretaresko Jekhethaneske naciengo

Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo informišil e themen save si sikadine ando kotor V pala o avipe pe čači zor, pala e lethanipa, pala e rezerve, pala e cirdipa e rezervengo thaj cirdipa andar o protokolo sar vi pala e informacia save si ande relacia pala kava so si opre ramosardino.

Kotor XI

Kopia kadale protokolesko, kasko anglikano, francikano, rusikano thaj španjolikano teksto si egalutne, somnisardo katar o prezidento Generale thaj katar o Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo, deponuin pes ande arhiva e sekretariatoski Jekhethaneske naciengo. O Generalo sekretari ka del oficiele kopie sa e themenge save si membrura Jekhethaneske naciengo thaj vi avere themenge save si sikadine ando opruno kotor V.